بررسی تغییرات ریخت‌شناسی رودخانه بازفت در بازه سی ساله (95-1365) با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای لندست

Abstract

سابقه و هدف: بررسی تغییرات رفتار رودخانه‌ها، اهمیت ویژه‌ای در حفاظت سازه‌های آبی و تعیین حریم بستر رودخانه و همچنین کاهش خسارت‌های احتمالی دارد. سدها از جمله سازه‌هایی هستند که بیشترین تاثیر را بر مورفولوژی رودخانه دارند. از این‌رو، بررسی وضعیت ریخت‌شناسی رودخانه‌ها منتهی به سدهای بزرگ در برنامه‌ریزی و سهولت تصمیم‌گیری ‌های راهبردی در مورد احداث سازه‌های مهندسی در طول رودخانه بسیار حائز اهمیت است. در سالهای اخیر با توجه به خصوصیات منحصر به فرد تکنیک سنجش از دور و تصاویر ماهوارهای، مطالعات بسیاری در زمینه بررسی تغییرات ریختشناسی رودخانه- ها انجام شده است. در پژوهش حاضر، تحقیق با استفاده از 26 تصویر ماهواره‌ای لندست به بررسی تغییرات ریخت‌شناسی رودخانه بازفت بین سال‌های 1365 الی 1395 پرداخته شده است.<br /> مواد و روش‌ها: به منظور ارزیابی ریخت‌شناسی رودخانه بازفت پارامترهای ریخت‌شناسی نظیر جابه‌جایی مرز رودخانه، تغییرات مساحت ناشی از فرسایش و رسوب‌گذاری سواحل در دوره‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت مورد بررسی قرار گرفت. لازم به ذکر است که دوره‌های بلندمدت 10 ساله و دوره‌های کوتاه‌مدت 1 ساله در نظر گرفته شد. برای تعیین مقادیر ریخت-شناسی از 26 فریم تصاویر ماهواره‌ای لندست در محیط نرم‌افزارهای ENVI و GIS استفاده گردید. در این تحقیق اختلاف مجرای اصلی رودخانه در ساحل چپ و راست بر روی مقطع عرضی در دو سال مختلف به عنوان جابه‌جایی مجرای اصلی در آن بازه‌ی زمانی منظور شد. مقادیر منفی و مثبت به ترتیب رسوب‌گذاری (زمین‌زایی) و فرسایش (از بین رفتن زمین) در نظر گرفته شدند. <br /> یافته‌ها: نتایج نشان داد بیشترین تغییرات در بازه 62 تا 84 کیلومتری رودخانه بازفت رخ می‌دهد که دلیل آن وجود پیچان‌ها در نزدیکی ایستگاه هیدرومتری مورز و زیر شاخه‌های جانبی متعدد در این دو بازه است. بررسی مساحت فرسایش و رسوب‌گذاری در دوره‌های بلندمدت نشان داد در سال‌های 73-1364، 84-1373 و 94- 1384 رودخانه با رسوب‌گذاری سواحل همراه بوده است. برای دوره 30 ساله 94-1364 متوسط رسوب‌گذاری و فرسایش رودخانه به ترتیب حدود 43/69 و 34/42 هکتار برآورد می‌شود که در این شرایط 09/27 هکتار زمین ناشی از رسوب‌گذاری ایجاد شده است. در دوره کوتاه‌مدت نتایج نشان می‌دهد تفاوت زیادی بین متوسط رسوب‌گذاری و فرسایش ساحل چپ وجود ندارد و در این ساحل مساحت رسوب‌گذاری حدود 2 درصد بیشتر از فرسایش می‌باشد، این در حالیست که در ساحل راست رسوب‌گذاری حدود 8 درصد از فرسایش بیشتر بوده که این اختلاف در سطح 95%معنی‌دار است. <br /> نتیجه گیری: بررسی تغییرات ریخت‌شناسی رودخانه بازفت با استفاده از بررسی تصاویر ماهواره‌ای در یک بازه سی ساله نشان داد که بیشترین تغییرات در بازه 62 تا 84 کیلومتری رودخانه می باشد که با ساماندهی رودخانه و حفاظت سواحل در این محدوده می‌توان میزان فرسایش سواحل را کاهش داد. بیشترین مساحت رسوب‌گذاری در نزدیکی ایستگاه هیدرومتری مورز و در مجاورت جاده خوزستان-چهارمحال و بختیاری می‌باشد پس می‌توان این منطقه را محل مناسبی به منظور برداشت شن و ماسه پیشنهاد داد. به طور کلی ساحل چپ بیشتر دچار فرسایش است در صورتی که در ساحل راست میزان رسوب‌گذاری از فرسایش بیشتر است.