بررسی عوامل موثر بر شکاف بهره ‏وری سیستم‏های آبیاری در کشاورزی با استفاده از رهیافت اکساکا- بلیندر

Abstract

سابقه و هدف: در این مطالعه با توجه به کمبود منابع آب و لزوم بررسی و ارتقای سیستم های آبیاری، ضروری است تا نسبت به وضع موجود آنها مطالعاتی صورت گیرد. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ اﻗﻠﯿﻤﯽ و ﺑﺎزدﻫﯽ ﭘﺎﯾﯿﻦ آﺑﯿﺎری در ﮐﺸﻮر، ﺗﺸﻮﯾﻖ و ﺗﺮﻏﯿﺐ ﮐﺸﺎورزان ﺑـﺮای ﺗـﺮوﯾﺞ آﺑﯿـﺎری ﻣﺪرن، اﻣﺮی اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ. زﯾﺮا ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎی ﻣﺪرن آﺑﯿﺎری ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺑﻬﺮه‏وری ﺑﺎﻻ ﺑﺎﻋـﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻄﺢ زﯾﺮﮐﺸﺖ و اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت در واﺣﺪ ﺳﻄﺢ ﮔﺮدد، ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ درآﻣﺪ ﮐﺸﺎورز نیز ﻣﯽﮔﺮدد. در مطالعه حاضر تلاش بر این است که روشهای آبیاری مدرن چقدر بر بهره‏وری کشاورزی در میان کشاورزان استان کرمان موثر بوده است و همچنین تفاوت بهره‏وری کشاورزی بین استفاده کنندگان از روشهای آبیاری مدرن و سنتی تحت تاثیر چه فاکتورهایی می‏باشد.<br /> مواد و روش‏ها: اطلاعات لازم از طریق تکمیل 140 پرسشنامه در تابستان 1397 در جنوب استان کرمان در سه شهرستان (جیرفت, عنبر آباد و کهنوج) با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی جمع آوری شده است. وبا استفاده از روش تجزیه اکساکا بلیندر و تابع تاثیر بهره‏وری کشاورزی در دو سیستم آبیاری سنتی و مدرن مورد بررسی قرار گرفت. و سپس داده‏ها با استفاده از نرم افزار Stata مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.<br /> یافته ها: نتایج تخمین تابع تولید نشان داد که متغیرهای بعد خانوار، تاهل، سطح زیر کشت و ماشین‏آلات در آبیاری سنتی و متغیرهای تحصیلات و نیروی کار خانوادگی در آبیاری مدرن متغیرهای معنی دار روی بهره‏وری کشاورزی هستند. نتایج مدل تجزیه نشان می دهد که سهم عوامل توضیحی 17- درصد است به عبارت دیگر چنانچه عوامل توضیحی در سیستم آبیاری سنتی به اندازه این عوامل در سیستم آبیاری مدرن کوچک شود بهره‏وری کشاورزی در سیستم آبیاری سنتی به اندازه 17 درصد افزایش می‏یابد. و سهم عوامل غیر قابل توضیح 19- درصد است به طوریکه اگر سطح بازدهی عوامل مشخص در قسمت غیر قابل توضیح در سیستم آبیاری مدرن تا سطح این عوامل در سیستم آبیاری سنتی کوچک شود بهره‏وری کشاورزی به اندازه 19 درصد کاهش می‏یابد. روش تابع تاثیر نشان می دهد در دهک بالا فاکتورهای نوع بذر مورد استفاده، میزان بذر و ماشین آلات و در دهک‏های پایین نیروی کار خانوادگی در قسمت غیر قابل توضیح عامل تفاوت در بهره‏وری می‏باشد. در قسمت قابل توضیح در دهک بالا سن، نیروی کار خانوادگی، تحصیلات و سطح زیر کشت و در دهک پایین بعد خانوار و تحصیلات عامل مهم در تفاوت بهره‏وری می‏باشد.<br /> نتیجه گیری: نتایج حاصل از این مطالعه نشان می دهد سهم عوامل غیر قابل توضیح نسبت به عوامل توضیحی بیشتر است و سیستم سنتی دسترسی کمتری به منابع پر بازده دارند و استفاده از سیستم‏های مدرن آبیاری، بهره‏وری کشاورزی را افزایش می‏دهد. بنابراین با بهبود سیستم آبیاری و استفاده بهینه از موجودی منابع آب فعلی می توان سطح تولید را ارتقا بخشید.