اثر پوشش های جنگلی، مرتعی و زراعی بر مشخصه های میکروبی و فعالیت های آنزیمی خاک

Abstract

سابقه و هدف: تخریب رویشگاههای جنگلی و تغییر کاربری اراضی از جمله عوامل مؤثر بر تغییرپذیری مشخصه‌های خاک به شمار می-روند. مشخصه‌های میکروبی و فعالیت‌های آنزیمی، به عنوان شاخص‌های سلامت خاک، پویاترین و حساس‌ترین مشخصه‌های خاک محسوب می‌شوند که نقش مهمی در چرخه عناصر غذایی، حاصل‌خیزی درازمدت و جریان انرژی در خاک دارند. این مشخصه‌ها اطلاعات مفید و کاملی در مورد چرخه بیوژئوشیمیایی عناصر نشان می‌دهند، زیرا نسبت به تغییرات در محیط خاک به سرعت واکنش نشان داده و اطلاعات جامعی در خصوص وضعیت فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک ارائه می‌دهند.<br /> <br /> مواد و روش‌ها: با هدف مطالعه و ارزیابی اثر پوشش‌های جنگلی، مرتعی و زراعی بر مشخصه‌های میکروبی و فعالیت‌های آنزیمی خاک، رویشگاه ییلاقی کدیر از توابع بخش کجور در جنوب شرقی شهرستان نوشهر مورد توجه قرار گرفت. در پژوهش پیش رو چهار نوع پوشش گیاهی شامل جنگل لور- اوری (Carpinus orientalis - Quercus macrocarpa )، اراضی مرتعی با پوشش غالب و قرق Astragalus balearicus - Teucrium subspinosum، اراضی مرتعی با پوشش غالب و قرق Stachys byzantinaو اراضی دیم‌زار گندم (Triticum aestivum) انتخاب شد. پس از بازدید و شناسایی مناطق، در هر یک از کاربری های مورد مطالعه سه ترانسکت (به فاصله 50 متر از همدیگر) به طول 200 متر پیاده و نمونه‌های خاک در یک سطح 25 سانتی‌متر × 25 سانتی‌متر تا عمق 15 سانتی‌متری در ابتدا، وسط و انتهای هر ترانسکت برداشت‌ شدند. در مجموع 9 نمونه خاک از هر کاربری جهت آنالیز مشخصه‌های فیزیکوشیمیایی، زیستی، میکروبی و فعالیت‌های آنزیمی به آزمایشگاه انتقال داده شد.<br /> <br /> یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس حاکی از آنست که بیشترین مقادیر مشخصه‌های پایداری خاکدانه، محتوی رس، رطوبت، کربن آلی، نیتروژن کل، کربن آلی ذره‌ای، نیتروژن آلی محلول، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم قابل جذب، زیتوده ریزریشه، نیترات و معدنی‌شدن نیتروژن خاک و کمترین مقادیر مشخصه‌های جرم مخصوص ظاهری و نسبت کربن به نیتروژن خاک به رویشگاه جنگلی اختصاص داشته است. بیشترین مقدار محتوی شن و کمترین مقادیر مشخصه‌های سیلت و کربن آلی محلول در کاربری زراعی مشاهده شد. مشخصه‌های pH، هدایت الکتریکی، نیتروژن آلی ذره‌ای و آمونیوم تفاوت‌های آماری معنی‌داری را در بین کاربری‌های مورد مطالعه نشان ندادند. بیشترین مقادیر مشخصه‌های تنفس پایه، تنفس برانگیخته، زیتوده میکروبی کربن، زیتوده میکروبی نیتروژن، زیتوده میکروبی فسفر، اوره‌آز، اسید فسفاتاز، آریل سولفاتاز و اینورتاز در رویشگاه جنگلی مشاهده شد در حالی که شاخص‌های میکروبی مورد مطالعه (ضریب متابولیکی، سهم میکروبی و شاخص قابلیت دسترسی به کربن) تفاوت‌های آماری معنی‌داری را در بین کاربری‌ها نشان نداده‌اند. تحلیل مولفه‌های اصلی (PCA) نیز حاکی از وجود فعالیت‌های میکروبی، آنزیمی، زیستی و حاصل‌خیزی بیشتر خاک در رویشگاه جنگلی بوده و موقعیت مکانی کاملا متفاوتی را نشان می‌دهد. <br /> <br /> نتیجه‌گیری: به طور کلی نتایج این تحقیق نشان داد که مشخصه‌های مختلف خاک تحت رویشگاه جنگلی از وضعیت بهتری نسبت به سایر رویشگاه‌های مورد مطالعه برخوردار می‌باشند، در حالی که تخریب جنگل و تغییر کاربری اراضی با افت شاخص‌های کیفیت مواد آلی و خاک باعث کاهش فعالیت‌های فعالیت‌های میکروبی و بیوشیمی خاک می‌شود.