ارزیابی اثرات کمّی بلندمدتِ شرایط مدیریت و بهره برداریِ کنونی بر آبخوان دشت ورامین

Abstract

چکیده<br /> سابقه و هدف: امروزه استفاده از مدل‌ها برای به‌تصویرکشیدن واقعیات و درک بهتر آن‌ها و همچنین اتخاذ تصمیمات درست در مورد پدیده‌ها، بسیار متداول است. یکی از این مدل‌ها، مدل شبیه‌سازی جریان آب زیرزمینی است که توسط متخصصان در بسیاری از کشورها استفاده می‌شود و دقت و صحت نتایج آن‌ها نیز ثابت شده است. هدف از این مطالعه، ارزیابی تأثیر طرح‌های مدیریتی فعلیِ آبخوان و حوضه‌ی آبریز رودخانه‌ی جاجرود بر تغییرات سطح ایستابیِ آبخوان آزاد و سطح پیزومتریک آبخوان محصور، با استفاده از مدل‌سازی عددی است. با استفاده از مدل‌های عددی، می‌توان نحوه‌ی واکنش آبخوان نسبت به برداشت و تغذیه‌ی آبخوان، با روند حاکم یا سناریوهای مختلف مدیریتی را پیش‌بینی کرد.<br /> مواد و روش ها: در این مطالعه، رفتار هیدرولیکی آبخوان دشت ورامین با استفاده از کد Modflow از نرم‌افزار GMS در دو حالت ماندگار و غیر ماندگار شبیه‌سازی شد. پس از واسنجی مدل، ضرایب هیدرودینامیکی تصحیح شدند و سپس با استفاده از مدل به‌دست‌آمده، رفتار کمّی آبخوان برای سال‌های آینده، برای دو سناریوی مدیریتی، پیش‌بینی شد. سناریوی اول بیانگر شرایط کمّیِ فعلی آبخوان ورامین است. بدین معنا که ورودی آب از رودخانة جاجرود به دشت ورامین ادامه یابد بدون آنکه آبی از تصفیه‌خانة فاضلاب جنوب تهران، به دشت وارد شود. سناریوی دوم، بیانگر وضعیت آبخوان در صورت تحقق برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده توسط ارگان‌های مربوطه است. در این سناریو، مقادیر تخصیص‌یافته از خروجی تصفیه‌خانه‌ی فاضلاب جنوب شرق تهران وارد منطقه‌ی دشت ورامین می‌شود ولی به دلیل اجرای سد مخزنی ماملو، بخش قابل‌توجهی از منابع آب سطحی رودخانه-ی جاجرود وارد دشت نخواهد شد.<br /> یافته ها: در نقشه‌های خروجی از سناریوی اول (روند فعلی)، وضعیت افت سطح آب زیرزمینی همانند سال‌های پیشین ادامه دارد، ولی در سناریوی دوم با توجه به بهره‌گیری از آب خروجی از تصفیه‌خانه‌ی فاضلاب تهران و علی‌رغم قطع آب ورودیِ رودخانة جاجرود به دشت، از نرخ افت سطح آب زیرزمینی آبخوان کاسته خواهد شد هرچند این افت کماکان ادامه دارد. مقایسه‌ی اجرای مدل در سناریوی اول و دوم نشان می‌دهد که با اجرای طرح‌های برنامه‌ریزی‌ شده، بخشی از مشکلات کمّی آبخوان به ‌ویژه در نواحی شمالی دشت کاهش خواهد یافت، به گونه‌ای که در برخی از مناطقِ شمالیِ دشت، از افت آب زیرزمینی مورد انتظار در روند جاری تا سال 1420 (نتایج حاصل از سناریوی اول)، حدود 30 الی 40 متر کاسته شده است. در سناریوی دوم همچنان بیلان آب زیرزمینی دشت منفی است به‌گونه‌ای که سالانه حدود 100 میلیون مترمکعب از ذخیره‌ی آبخوان کاهش می‌یابد.<br /> نتیجه گیری: نتایج شبیه‌سازی نشان می‌دهد که در هر دو سناریوی مورد نظر ( سناریوی اول، روند فعلی و سناریوی دوم، پس از اجرای طرحهای در دست اجرا)، بیلان آب زیرزمینی دشت منفی بوده و روند افت سطح ایستابی ادامه خواهد داشت، اما از سرعت افتِ سطح ایستابی در سناریوی دوم، نسبت به سناریوی اول، کاسته خواهد شد. بنابراین می‌توان گفت که به منظور توقف روند افت سطح آب در آبخوان دشت ورامین، می‌بایستی علاوه بر طرح ورود آب از تصفیه‌خانه‌ی فاضلاب تهران به دشت ورامین، تغذیه‌ی آبخوان دشت از رودخانه‌ی جاجرود (به ‌عنوان اصلی‌ترین منبع تغذیه‌ی طبیعیِ آبخوان) همچنان ادامه یابد.