تعیین حریم کیفی رودخانه با استفاده از تلفیق روش USDA و آسیب‌‌پذیری کیفی (مطالعه موردی: رودخانه آب شیرین)

Abstract

سابقه و هدف: تعیین حریم کیفی منابع آب سطحی با توجه به حساسیت و آسیب‌پذیری بالای آن به آلودگی نسبت به منابع آب زیرزمینی در ارجحیت قرار دارد. از طرف دیگر در تعیین حریم کیفی رودخانه‌ها براساس نوع هدف مورد نظر و میزان اهمیت رودخانه در منطقه، می‌توان مقادیر متفاوتی از اطراف بستر رودخانه را در نظر گرفت. از مهمترین اهداف مورد نظر در تعیین حریم کیفی می‌توان به کنترل و کاهش آلودگی‌ آب، کنترل فرسایش و یا ایجاد پناهگاه‌های حیات وحش اشاره نمود. <br /> مواد و روشها: سازمان کشاورزی ایالات متحده (USDA ) عوامل مختلف فیزیوگرافی رودخانه از جمله توپوگرافی، ظرفیت نگهداشت خاک و پوشش گیاهی را در تعیین حریم کیفی رودخانه موثر دانستند. از اینرو در تعیین حریم کیفی به روش USDA بر مبنای سه فاکتور و از طرف دیگر از آنجا که در روش USDA تنها عوامل فیزیکی منطقه در نظر گرفته شده است، از اینرو در این مطالعه جهت لحاظ نمودن تاثیر کیفیت رودخانه در تعیین حریم آن از تلفیق روش USDA با آسیب-پذیری کیفی برای نخستین بار استفاده شده است. این مطالعه روی یکی از رودخانه‌های اصلی در استان کهگیلویه و بویراحمد بنام رودخانه آب‌شیرین انجام گرفته که سرشاخه‌های آن بطور کامل مورد تجزیه و تحلیل کیفی قرار گرفته است. در این راستا به منظور تعیین آسیب‌پذیری کیفی رودخانه جهت تعیین حریم کیفی، نمونه برداری از رودخانه در 9 ایستگاه در اسفندماه سال 1394 صورت پذیرفت. <br /> یافته‌ها: در این مطالعه، روشی جدید جهت تعیین حریم کیفی رودخانه با درنظر گرفتن روش ارائه شده از سوی USDA و تلفیق آن با آسیب‌پذیری کیفی مبتنی بر نمونه‌برداری ارایه می‌گردد. روش USDA با تلفیق لایه‌های شیب، نوع خاک و پوشش گیاهی اطراف رودخانه میزان حریم اولیه رودخانه را تعیین می‌کند. در مرحله بعد به منظور تعیین آسیب‌پذیری کیفی رودخانه آب‌شیرین، نمونه‌برداری در مسیر جریان رودخانه انجام گردید. تحلیل نتایج نمونه‌برداری نشان داد از بین کلیه پارامترهای کیفی، غلظت نیترات، BOD و Ec نسبت به سایر پارامترهای کیفی بخصوص در برخی از بازه‌های رودخانه به ویژه در محل تلاقی سرشاخه‌های آن بالاتر می‌باشد. از طرف دیگر در زمینه کاهش غلظت این پارامترهای کیفی در اطراف بستر رودخانه‌، تحقیقاتی توسط محققین صورت گرفته که ضروری است جهت کاهش غلظت این پارامترها عرض پیشنهادی به حریم کیفی رودخانه اضافه شود. به عبارت دیگر چنانچه حریم کیفی رودخانه در بازه‌هایی که میزان غلظت آن بالاتر از حد مجاز است، افزایش یابد سبب کاهش و یا حذف آلاینده‌ی انتقالی به رودخانه خواهد گردید. تلفیق حریم کیفی بدین صورت انجام می‌گیرد که در یک بازه مورد نظر از رودخانه چنانچه میزان غلظت بالاتر از حد مجاز باشد، با توجه به نتایج محققین، میزان عرض حریم جهت کاهش غلظت به عرض به دست آمده از روش USDA اضافه می‌شود. ‏به عنوان نمونه در یک بازه رودخانه با حریم محاسبه شده به روش USDA، چنانچه شیب کم، پوشش گیاهی متراکم و نفوذپذیری خاک نیز کم باشد، حریم در نظر گرفته شده در مرحله اول (با روش USDA) 21 متر می‌باشد، که با توجه به وضعیت غلظت پارامترهای کیفی، حریم کیفی26 متر پیشنهاد شده است. به عبارت دیگر با افزایش حریم به میزان 5 متر، مطابق پژوهش دیگر محققین، غلظت پارامترهای کیفی به دلیل افزایش مسافت و زمان انتقال تعدیل خواهد شد.<br /> نتیجه‌گیری: نتایج طبقه‌بندی حریم کیفی رودخانه آب‌شیرین نشان داد که بیشترین تغییرات ناشی از آسیب‌پذیری در سرشاخه منشعب شده از محدوده‌ی مطالعاتی دهدشت و در محل تقاطع رودخانه‌ها در محدوده تیله کوه است. همچنین حریم کیفی رودخانه یاسوج از حدود 10 متر تا 55 متر متغیر بوده و پارامترهای Ec، نیترات و BOD بیشترین تأثیر را در افزایش حریم داشته است.