تاثیر کودهای آلی، بیوچار آن‌ها و قارچ مایکوریزا آربوسکولار بر توزیع شکل‌های شیمیایی روی در یک خاک آهکی

Abstract

سابقه‌ و ‌هدف: روی یک عنصر غذایی کم‌مصرف ضروری است که گیاهان عالی جهت رشد نرمال و توسعه کمی و کیفی، به آن نیاز دارند. pH بالا، مقدار کم ماده آلی و مقدار بالای کربنات کلسیم در خاک از مهترین عواملی هستند که سبب کاهش زیست‌فراهمی روی در خاک می‌شوند. هدف از انجام این پژوهش، بررسی تأثیر تلقیح قارچ مایکوریزا آربوسکولار و کاربرد دو نوع کود آلی و بیوچار حاصل از آن‌ها بر توزیع شکل‌های شیمیایی روی با استفاده از عصاره‌گیری دنباله‌ای در خاک آهکی پس از برداشت ذرت بود.<br /> مواد و روش‌ها: جهت انجام این پژوهش مقدار مناسبی خاک از لایه سطحی (0-30 سانتی‌متری) یک خاک آهکی برداشته و سپس هواخشک نموده و از الک 2 میلی‌متری عبور داده شد. آزمایشی به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در شرایط گلخانه انجام ‌شد. فاکتور اول شامل کود آلی در پنج سطح (بدون کود آلی (C)، کود گوسفندی (SM)، کود مرغی (PM)، بیوچار کود گوسفندی (SMB) و بیوچار کود مرغی (PMB) هر یک 2 درصد وزنی) و فاکتور دوم تلقیح قارچی در سه سطح (عدم تلقیح (NG)، تلقیح با قارچ فونلیفورمیس‌موسه (FM) و تلقیح با قارچ گلوموس‌ورسیفرم (GV) ) بود. بیوچارها با استفاده از گرماکافت کودهای آلی (دمای 500 درجه‌سلسیوس به مدت 4 ساعت) در شرایط اکسیژن محدود تولید شدند. پس از اعمال تیمارها به خاک، بذور ذرت در گلدان‌های پلاستیکی کاشته شد و به مدت 10 هفته نگهداری شد. برای تعیین شکل‌های شیمیایی روی در خاک پس از کشت ذرت از روش سینگ و همکاران استفاده‌ گردید. این روش عنصر روی را به هفت شکل مختلف در خاک شامل شکل محلول‌وتبادلی، کربناتی، آلی، متصل به اکسیدهای منگنز، متصل به اکسیدهای آهن بی‌شکل، متصل به اکسیدهای آهن کریستالی و باقی‌مانده جداسازی می‌کند.<br /> یافته‌ها: با کاربرد تیمار‌های قارچی، غلظت شکل‌های محلول‌وتبادلی و آلی افزایش و غلظت روی متصل به اکسیدهای آهن کریستالی و بی‌شکل به‌طور معنادار نسبت به تیمار شاهد کاهش یافت. بیشترین افزایش غلظت شکل‌های محلول‌و‌تبادلی (9/31 درصد) و آلی (9/12 درصد) در تیمار تلقیح‌شده با قارچ GV مشاهده شد. ترتیب تأثیر کاربرد تیمارهای آلی مختلف، بر افزایش غلظت هر یک از شکل‌های شیمیایی روی، متفاوت بود، هرچند تأثیر تیمار بیوچار کود‌مرغی (PMB) نسبت به دیگر تیمارهای آلی در افزایش غلظت اکثر شکل‌های شیمیایی روی (کربناتی (1/81 درصد)، آلی (42 درصد)، روی متصل به اکسیدهای منگنز (15 درصد) و اکسیدهای آهن بی‌شکل (1/14 درصد)) بیشتر بود. توزیع شکل‌های شیمیایی روی بومی خاک به صورت: باقی مانده << اکسیدهای ‌آهن کریستالی < اکسیدهای ‌آهن بی‌شکل< کربناتی< اکسیدهای منگنز< آلی< محلول و تبادلی بود، درحالی‌که بر اثر کاربرد قارچ GV و تیمارهای آلی PM و SMB توزیع شکل‌های شیمیایی روی در خاک به صورت: باقی‌مانده << اکسیدهای ‌آهن کریستالی < اکسیدهای ‌آهن بی-شکل< کربناتی< اکسیدهای منگنز< محلول و تبادلی< آلی تغییر ‌یافت. همبستگی مثبت و معنا‌داری بین شکل‌های محلول‌وتبادلی، کربناتی، اکسیدهای آهن‌ بی‌شکل و کریستالی روی در خاک با روی عصاره‌گیری شده به‌وسیله DTPA وجود داشت که نشان‌دهنده نقش مؤثر این چهار شکل شیمیایی در تأمین روی مورد نیاز گیاه می‌باشد. نتایج اثر متقابل تیمارها نشان داد که تأثیر کاربرد هم-زمان قارچ و کود آلی بر غلظت هر یک از شکل‌های شیمیایی روی متفاوت و بستگی به نوع کود آلی و قارچ مایکوریز کاربردی داشت.<br /> نتیجه‌گیری: کاربرد هر دو گونه قارچ مایکوریزا آربوسکولار سبب تبدیل روی از شکل‌های کمتر قابل‌استفاده به شکل‌های با قابلیت استفاده بیشتر در خاک شد و تأثیر قارچ GV به‌مراتب بیشتر از FM بود. همچنین روی افزوده شده بر اثر کاربرد کودهای آلی به خاک، در شکل‌هایی با پتانسیل زیست‌فراهمی بیشتر تمرکز یافت و تأثیر تیمار PMB نسبت به سایر تیمارها مشهودتر بود.