جریان‌شناسی راویان روایات خلقت نوری اهل بیت در دو مدرسه کوفه و قم

Abstract

مقالۀ حاضر با این پیش‌فرض که نقل روایت حاکی از باور راوی به مضمون آن است به این مسئله و پرسش می‌پردازد که کدام یک از جریان‌‌های حدیثی- کلامی در دو مدرسۀ کوفه و قم، روایات مربوط به خلقت نوری اهل بیت:را نقل کرده و به مضمونشان اعتقاد ورزیده‌اند. پاسخ به این پرسش افزون بر این‌که سیر تاریخی اعتقاد به این آموزه را نشان می‌دهد، به ترسیم دقیق‌تر مرزهای محتمل اعتقادی میان امامیه و متهمان به غلو کمک می‌کند. در این راستا، مجموع روایات خلقت نوری در کتب روایی نخستین استخراج شده و راویان آنها از حیث این‌که به کدام جریان فکری تعلق دارند، شناسایی شد‌‌‌‌‌‌‌‌ند. در مدرسۀ کوفه افزون بر متهمان به غلو، راویان موثق و بلندآوازه‌ای چون محمد بن مسلم نیز روایات مربوط به خلقت نوری اهل‌ بیت:را نقل کرده‌‌اند. در مدرسۀ قم نیز دو خط اصلی نقل حدیث، در نقل این روایات با یک‌دیگر اشتراک دارند. از این‌رو، نقل این روایات و اعتقاد به خلقت نوری را نمی‌توان فرق و فاصل شیعیان راست‌باور و متهمان به غلو دانست. همچنین بر پایۀ برخی شواهد، می‌توان حدس زد که اعتقاد به خلقت نوری، به رغم رواج در میان بخش اعظم امامیان، یک اعتقاد فراگیر نبوده است.