بررسی شگردهای طنز موقعیّت در داستان مدیر مدرسه

Abstract

طنز موقعیّت طنزی برگرفته از تصویرها، تصوّرها و مفاهیم است که می‌تواند آمیزه‌ای از رفتار، موقعیّت، صحنه و گفتار باشد. امّا محوریّت در این‌گونه از طنز بر موقعیّت ایجادکنندۀ آن استواراست. طنز موقعیّت جایگاه ویژه‌ای در ادبیّات داستانی دارد و از جمله در داستان «مدیر مدرسه»(1337) اثر جلال آل‌احمد که نمونه‌هایی از آن دیده می‌شود. او در این اثر فساد مالی و اخلاقی رایج در نظام آموزش و پرورش دهة سی را با زبان طنز به تصویر کشیده است.<br /> در پژوهش حاضر، تلاش می‌شود تا انواع موقعیّت‌های طنزآمیز در داستان، شگردهای ایجاد آنها و بازتاب‌های اجتماعی آنها مورد بررسی قرار گیرد. با تفحّص در موقعیّت‌های موجود در «مدیر مدرسه» می‌بینیم که عامل اصلی ایجاد موقعیّت‌های طنزآمیز در این اثر طرح آن است؛ زیرا همواره موضوعات فرعی به جای موضوع اصلی پررنگ می‌شوند و حاشیه‌روی یا پررنگ شدن موضوعات فرعی به جای موضوع اصلی در طول داستان بسیار است. توصیف جلوة ظاهری اشخاص، شغل و شبکة ارتباطی بین آنها هم نقش مهمّی در شکل‌گیری خصوصیّات طنزآمیز اخلاقی اشخاص دارد. گذشته از این، صحنة دورافتادة یک مدرسه که فضای اصلی داستان است به‌عنوان صحنه‌ای عجیب علاوه‌بر خنده‌انگیزی، با ظرافت خاص، نظام آموزشی را نیز به سخره می‌گیرد.