بررسی و نقد کارکرد حصر و قصر در غزلیّات‌ حافظ

Abstract

خواجه شمس‌الدّین محمّد حافظ شیرازی‌‌ توانمندی‌های متعدّد ی در حوزه‌های مختلفِ زبان، اندیشه، ذوق هنری، بلاغت‌دانی، قدرت در طنز، هستی‌شناسی خاص و... دارد. <br />یکی از ظرایف هنربلاغی وی را می‌توان در بهره‌گیری از ابزار «حصر و قصر» مشاهده کرد. این مقاله میزان تاثیر این امکان زبانی‌ـ‌ بیانی، رادر اشعار حافظ بررسی می نماید. گویا حافظ در تبیین اندیشه‌های خود، این وسیله را بسیار مناسب می‌دیده که در حجم زیادی از ابیات وی این ترفند مشاهده می‌شود؛ به‌گونه‌ای که می‌توان این ویژگی را از مختصّات سبک حافظ به شمار آورد. در این مقاله پس از نقل برخی از تعاریف حصر و قصر و بیان نقش آن در تأثیر و زیبایی سخن، اشعار حافظ را از این دیدگاه بررسی خواهیم کرد. اسلوب حصر در غزلیّات‌ حافظ تحتِ سه عنوان مورد بررسی قرار گرفته است: 1ـ الفاظِ (ادات) حصرساز؛ 2ـ حصر به وسیلة نحوِ زبان؛ 3ـ تکیه و درنگ. در قالبِ این شیوه‌ها به طرزِ شگرفی تفکّرات کلیدی و عمیقِ حافظ را می‌توان یافت. گویا حافظ رندانه بهترین شیوه را برای بیانِ رندی، قناعت، طنز، متناقض‌نما و ... انتخاب کرده و از این طریق معانیِ موردِ نظرِ خویش را با یکی از تأثیرگذارترین شیوه‌ها تبیین نموده است.