زبان وعد و وعید در قرآن، چالشها و مختصاتِ آن

Abstract

قرآن کریم مکرر از زبان وعد و وعید بهره می¬برد. گروه¬هایی را تهدید به عذاب بی¬پایان کرده و گروه¬هایی را به بهشت جاودان وعده داده است. متکلمیـن وعیدهای قرآن را مورد تأمل جدی قرارداده و در باب مفهوم و مقصود آن¬ها آراء متفاوتی مطرح کرده‌اند. وعیدیه همه¬ آنها را لازم¬الاجرا دانسته-اند. متکلمان امامیه و اشاعره، خلف وعید را جایزـ بلکه واجب ـ شمرده¬اند. مهم¬ترین چالش در مقابل این گروه آن بوده است که تجویز خلف وعید مستلزم کـذب سخن خداوند است. این اشکال را به صورت¬های مختلف پاسخ داده¬اند. دراین مقاله پاسخ¬های مختلف این مشکل نخست مطرح شده و سپس مورد بررسی و نقد قرارگرفته شده است. حاصل بررسی آن بوده که هیچ¬یک از پاسخ¬های مطرح شده رضایت¬بخش نیست. آنگاه به طرح این مسأله پرداخته¬ شده که برخلاف تصور متکلمان زبان وعد و وعید در قرآن زبانی است ویژه با قواعد و مختصات ویژه، و ازآنجا که زبانی توصیفی نیست به قواعد زبان توصیفی تن در نمی¬دهد. درفرازی دیگر سعی شده مختصات زبان وعد و وعید در سه بخش بررسی شود: 1ـ زبان وعد و عید زبان خوف و رجاء است؛ لذا هر گونه تفسیری از آن که با آموزه خوف و رجاء سازگار نباشد، مقبول نیست. 2ـ به همین دلیل این زبان، عام است و از تخصیص ابـا دارد؛ لذا تفسیرهایی که برای حل مشکل کذب سخن الهی، وعیدها و حتی وعده‌ها را مشروط می‌شمارند، کارکرد این زبان را نفی می‌کنند. 3ـ و نیز، به همین دلیل این زبان ازحیث واقع نمایی، برابهام استوار بوده و از وضوح و روشنی ابـا دارد. بنابراین، اصرار بر واقع نمایی یا نمادین بودنش با کار کرد آن ناسازگار است.