تفاوت‏های سبکی غزل‏ حافظ و سلمان ساوجی از نظر کاربست فعل

Abstract

زیبایی‏های ادبی و هنری غزل حافظ بر همگان مبرهن است؛ امّا این زیبایی‏ها زمانی بیشتر آشکار می‏شود که با غزل‏های دیگر شاعران و بویژه غزل‏هایی که مورد توجّه وی بوده و در استقبال از آن اشعار، غزل‏هایی هم‏زمینه سروده؛ بررسی مقایسه‏ای گردد. چنین بررسی‏هایی تا حدّی می‏تواند این امر را محرز کند که چرا غزل‏دوستان از خوانش غزل حافظ در مقایسه با غزل‏هایی با همان زمینه؛ حظّی وافرتر و متفاوت‏تر دریافت می‏کنند. زبان‏شناسی نقش‏گرای هلیدی که در تحلیل متون ادبی کارآمد نشان داده شده؛ در پاسخ به این پرسش می‏تواند کمک نماید. در این رویکرد، فرانقش تجربی که به بازنمایی تجربه‌های انسان از جهان بیرون و درون می‌پردازد؛ بیانگر محتوای گزاره‌ای بند است که به‌وسیلة فعل اصلی بیان می‌شود و به آن فرایند می‌گویند. در جستار پیشِ رو، با بهره‏گیری از روش توصیفی‏تحلیلی و آماری، در پی پاسخ به این پرسش‏ هستیم که غزل حافظ و سلمان از نظر کاربست انواع فرایندها چه تفاوت‏هایی با هم دارند و این تفاوت‏ها چه تأثیراتی بر سبک غزل این دو شاعر و به تبع آن التذاذ ادبی شعر آنان دارد. نتایج این پژوهش حاکی از این است اگرچه هر دوی این آثار در یک ژانر مشترک (غزل) نوشته شده‌اند و دارای زمینة تقریباً مشابهی هستند؛ امّا گزینش‏های فعلی انگیخته از زبان آنان متفاوت است. حافظ به بهره‏گیری از فرایندهای «ذهنیِ آرزویی و عاطفی»، و فرایندهای «مادّیِ تبدیلی» توجّه بیشتری نشان داده و تمایز سبکیِ غزلیّات هم‏زمینة او نسبت به غزل‏های سلمان در رنگ و بوی عاطفی و همچنین پویایی غزل وی نهفته است