تجلی ایزدان زردشتی بر سکه‌های کوشانی

Abstract

شاهنشاهی کوشانیان یکی از شاهنشاهی­های بزرگ جهان باستان بود که از اوایل سده اول تا میانه سده چهارم میلادی بخش­های مهمی از آسیای­مرکزی و شمال هند را تحت سلطه خود داشت. این شاهنشاهی، به واسطه موقعیت جغرافیایی خاص خود و قرارگرفتن در حاشیه حکومت­های قدرتمند سیاسی و سنت­های بزرگ دینی، محیطی چندفرهنگی را تشکیل داده و بدین ترتیب زادگاه پیدایش و شکوفایی آثار هنری برجسته و متنوعی شد که خود، مجموعه­ای از عناصر دینی، هنری و فرهنگی تمدن­های پیرامون بودند. در این میان سهم عمده­ای از این عناصر را باید مربوط به سنت­ها و باورهای ایرانی دانست که به بهترین شکل بر سکه­ها، که خود از مهم­ترین انواع هنر کوشانی هستند، نمود یافته­اند. بر این سکه­ها شمایل گروه پرشماری از ایزدان مورد پرستش کوشانیان تصویر گشته و به همراه نام بلخی آن­ها معرفی شده است. اسامی اغلب این ایزدان را در منابع زردشتی می­یابیم و شمایل بسیاری از آنان را نیز، علی­رغم شکل­گیری­شان بر اساس شمایل ایزدان یونانی­رومی و نفوذ عناصر هندی در آن­ها، می­توان در تناسب با توصیفات منابع زردشتی از آنان دانست. بنابراین سکه­های کوشانی، به عنوان گنجینه­ای باارزش و بی­نظیر از نام و تصویر ایزدان زردشتی، جایگاهی والا در مطالعات ایرانی و به ویژه شناخت دین زردشتی در شرق ایران دارد که خود با توجه به ناچیز بودن منابع تصویری در غرب ایران و کمبود منابع اطلاعاتی از شرق ایران اهمیتی دو چندان می­یابد، به گونه­ای که شناخت شمایل بسیاری از ایزدان زردشتی بدون وجود آن­ها هرگز میسر نیست.