تحلیلی بر ساختار زبانی غالب در گزیده‌ای از مثل‌ها و تعبیرهای کنایی فارسی

Abstract

نظر به این‌که، در غالب متون جامعه‌شناسی در حوزة فرهنگ، بر اهمیت زبان به‌عنوان کلیدی‌ترین عنصر نمادین غیر مادی فرهنگ تأکید شده است، بررسی ساختار کلامی مستتر در گزیده‌ای از مثل‌ها و تعبیر‌های کنایی فارسی به‌مثابة مطالعه‌ای در حوزة فرهنگ شفاهی توجیه می‌گردد. در مقالة حاضر، بررسی صورت بلاغی، نحوة خطاب، و شیوة بیان مثل‌ها و تعبیر‌های کنایی فارسی محور‌های اساسی مورد توجه درخصوص شناسایی ساختار زبانی در نظر گرفته شده است. روش تحقیق به‌کاررفته در پژوهشی که مقالة مزبور برگرفته از آن است کمی و شیوة گردآوری اطلاعاتْ تحلیل محتوا است که یکی از متداول‌ترین شیوه‌ها در حوزة شناسایی هویت آثار ادبی است. این پژوهش از نوع اکتشافی است و فرضیه‌ای را به آزمون نمی‌گذارد. هدف این پژوهش، تمرکز بر بعد کلامی گزیده‌ای از مثل‌ها و تعبیر‌های کنایی است که در آثار مکتوب اندیشمندان مختلف گردآوری شده است؛ هرچند ممکن است امروزه برخی از این مثل‌ها دیگر به‌کار برده نشوند و با اصطلاحات دیگری جایگزین شده باشند. یافته‌های تحقیق، که ادعای تعمیم آن‌ها وجود ندارد، حاکی از آن است که صورت بلاغی تعبیر کنایی، نحوة خطاب غیر مستقیم به انسان، و شیوة بیان عاطفی بارزترین نمود ساختار کلامی در مثل‌ها و تعبیر‌های کنایی مورد بررسی‌اند. افزون‌بر این، مورد اخیر ـ عاطفه‌گرایی ـ فصل مشترک یافته‌های ساختار کلامی با یافته‌های این پژوهش در دو بعد دیگر آن، یعنی بعد ارزشی و بعد نگرشی است. این یافته را چنین می‌توان تعبیر کرد که تحلیل و فهم ساختار زبانی در متن فرهنگی و شرایط خاص اجتماعی، یعنی فضای گفتمانی سرشته در آن، تولید و دریافت می‌شود.