گذر از «زمان» در ایجاد قاعدۀ حقوق بین‌الملل عرفی: واکاوی انگاره‌های حقوقی و رویه دیوان بین‌المللی دادگستری

Abstract

مطالعه تطبیقی جایگاه «زمان» در ایجاد قاعدۀ حقوق بین‌الملل عرفی‌ نشان از وجود نظراتی متمایز، متعارض و حتی متناقض دارد. با توجه به اینکه وجود عنصر مادی، یعنی رویه عام و عنصر معنوی، یعنی پذیرفته شده به عنوان حقوق که از آن به باور حقوقی نیز یاد شده است، لازمۀ تشکیل حقوق بین‌الملل عرفی دانسته می‌شوند، پژوهش پیش‌رو بر آن است تا به این سؤال پاسخ بدهد که جایگاه «زمان» در تکوین و به دنبال آن، شناسایی قاعدۀ حقوق بین‌الملل عرفی چیست؟ با توجه به اینکه رویه قضایی بین‌المللی و آموزه‌های حقوقی برجسته‌ترین حقوقدانانِ ملل مختلف، به منزلۀ وسایل فرعی برای تعیین قواعد حقوقی است، جستار حاضر با مطالعۀ رویه دیوان بین‌المللی دادگستری و همچنین برجسته‌ترین آثار اندیشمندان این حوزه و مطالعات گزارشگر ویژۀ کمیسیون حقوق بین‌الملل به عنوان مهم‌ترین نهاد تدوین و توسعه تدریجی این زمینه از حقوق، به تحول در این مفهوم پی برده و ضمن تبیین نظرات سنتی و نوین، مطرود را از پذیرفته شده تمییز داده و در نهایت ثابت می‌کند که زمان، عاملی است که به دو رکن لازم برای ایجاد آن، قوام می‌بخشد؛ عامل زمان در شکل‌گیری قواعدی از این دست ضروری می‌نماید، اما طول مدت در خصوص هر قاعده عرفی نسبت به مورد دیگر متفاوت است.