تأملی در زمینه‌های شکل‌گیری سیاست کیفری سخت‌گیرانه در دهه‌ی نخست انقلاب اسلامی ایران

Abstract

بر پایه­ی تصور متعارف، دگرگونی­های بنیادین در ساختار سیاسی جوامع و به­ویژه انقلاب­ها، زمینه را برای گرایش به واکنش­های کیفری سخت­گیرانه فراهم می­آورد. بهره­گیری از این شدت عمل کیفری اغلب به مثابه­ی عاملی برای حراست از دستاوردهای انقلاب پنداشته می­شود. گرایش به مجازات­های شدید در ایران پس از انقلاب اسلامی نیز اغلب، از زاویه­ی نگاه پیش­گفته تحلیل شده است. بر این اساس، الگوی قدرتی که انقلاب اسلامی موجب پدیداری آن شد، زمینه­ساز تولد شکل خاصی از واکنش­های کیفری گردید. با این حال، عملکردهای قدرت نیز در ساختاری از نیروهای اجتماعی شکل می­گیرد که مهمترین آنها چارچوب­های هنجاری وجدان جمعی است. این فشار هنجاری وجدان جمعی است که گاه عملکردهای قدرت را در زمینه­های گوناگون در مسیری خاص هدایت می­کند. نظام واکنش­های کیفری نیز از این قاعده مستثنی نیست. بدین ترتیب، گاه قدرت زیر تاثیر فشار هنجاری وجدان جمعی، عملکردهای کیفری خود را جهت­دهی می­کند. گرایش قدرت سنت­گرای مذهبی به واکنش­های کیفری شدید و سخت­گیرانه در دهه­ی نخستین انقلاب اسلامی در ایران را نمی­توان به صورت مطلق انعکاسی از عناصر گفتمانی قدرت دانست. در این باره باید به نقش دیگر عوامل از جمله فشار هنجاری وجدان جمعی نیز توجه داشت.