رئالیسم جادویی در برخی از داستان‌های کوتاه نجیب محفوظ

Abstract

رئالیسم جادویی از شیوه­ها یا سبک­های خاص در داستان­نویسی معاصر است که نویسنده با باورپذیر کردن وقایع شگفت، خیالی و عناصر جادویی، خواننده را در فضایی رازگونه و باورپذیر، به سیر وامی­دارد. بهره‌گیری از سبک رئالیسم جادویی بویژه در سرزمین­های در حال توسعه به سبب موقعیت‌های ویژه سیاسی، تاریخی و اجتماعیِ آن­ها در دهه­های اخیر رواج یافته­است. برخی از ویژگی‌های رئالیسم جادویی در داستان­های کوتاه نجیب محفوظ قابل بررسی است. در این نوشتار به شیوة توصیفی- تحلیلی به بررسی داستان‌های کوتاه نجیب محفوظ بر اساس مؤلفه­های رئالیسم جادویی پرداخته شد. هدف مقاله نشان دادن این نکته است که نجیب محفوظ میان نمادها و عناصر جادویی با تاریخ معاصر اعراب؛ بویژه سرزمین مصر از یک سو و با نیمرخ روانی شخصیت‌های داستان از سوی دیگر چگونه پیوند برقرار کرده است. این تحقیق از این منظر حائز اهمیت است که در داستان­های مورد نظر با استفاده از عناصری چون نمادها، غافل­گیری و حوادث ناگهانی، امور شگفت‌انگیز و باورهای عجیب، و همچنین خواب و رؤیا، به جنبه‌های روانی شخصیت­های داستانی و نیز تاریخ معاصر اعراب توجهی خاص نشان داده شده است. شکست اعراب از اسرائیل، خفقان سیاسی جوامع عرب، و نیز ناآگاهی ملی اعراب (بویژه مصریان) و کشمکش درونی شخصیت‌ها و تلاش برای گریز از مجازات از جمله مواردی است که با بهره‌گیری از مؤلفه‌های جادویی به شکلی محسوس در کانون توجه نجیب محفوظ بوده است.