دلایل بلاغی ذکر نهاد در داستان شیخ صنعان از دیدگاه علم معانی

Abstract

نهاد، بخشی از جمله و رکن اصلی کلام است. برای ذکر نهاد باتوجه‌به احوال مخاطب دلایل بلاغی متعدد ذکر کرده‌اند. این مقاله بر آن است تا اغراض بلاغی ذکر نهاد را در حکایت شیخ صنعان، از <em>منطق‌الطیر عطار</em>، بررسی و نقد کند. پژوهش حاضر براساس مطالعات کتابخانه‌ای و با روش توصیفی‌تحلیلی انجام شده و یافته‌ها براساس تحلیل محتوا بررسی ‌شده است. حاصل این پژوهش نشان می‌دهد عطار، به 25 غرض ثانوی در ذکر نهاد توجه داشته و گاهی اظهار معانی متعدد به‌طور توأمان نیز در یک جمله رخ داده است. اغراض بلاغی ذکر نهاد در این حکایت نشان می‌دهد که تعظیم، هشدار به مخاطب، اصل ذکر نهاد و نبودن سببی بر حذف آن، استغاثه و تثبیت حکم برای جلوگیری از انکار، بیشترین بسامد را داشته‌اند که متناسب با موضوع و هدف حکایت، بر مقتضای حال و مقام آمده‌اند. باید یادآوری کرد عطار به سایر کارکردهای بلاغی ذکر نهاد مانند اغراق و ادعا، تحقیر، بسط کلام، التذاذ، شگفتی، شمول حکم، تخییر، ملامت، تفاخر و ... نیز توجه داشته است؛ بنابراین راز زیبایی رازآلود و نهان این داستان، نغزکاری‌های زیباشناختی است که در علم معانی کاربرد دارند.