هنجارگریزی آوایی در مثنوی های سنایی

Abstract

پژوهش حاضر بر آن است که خصیصه‌های زیبایی‌شناختی را در مثنوی‌های سنایی از حیث فنون آوایی بررسی کند؛ بدین منظور، از نظریات نوین زبان‌شناسی و ادبی مناسب با اثر بهره جسته‌ است. نظریة هنجارگریزی یکی از این نظریات ادبی است که نخستین بار «لیچ» آن را ارائه کرد. هنجارگریزی از مهم­ترین عوامل پیدایش سبک ادبی است. در این تحقیق، برای رسیدن به پاسخ این پرسش که سنایی چگونه هنجارگریزی آوایی را ابزاری برای آفرینش ادبی قرار داده است، مثنوی­های او، شامل <em>حدیقهًْ­الحقیقه</em>، <em>سیرالعباد</em>، <em>عقل­نامه</em>، <em>عشق­نامه</em>، <em>سنایی­آباد</em>، <em>تحریمهًْ­القلم</em>،<em> طریق­التحقیق </em>و <em>کارنامة بلخ</em> بر پایة این نظریه بررسی شده است. در این بررسی، این مثنوی­ها از لحاظ انواع زیرمجموعه­های هنجارگریزی آوایی، مانند ابدال، اشباع، تخفیف و ... سنجیده شد. بر پایۀ نتایج تحقیق، می‌توان گفت که سنایی از این توانایی زبان برای زیبایی شعر خویش بهره برده ­است. افزون بر این، سنایی صرفاً بنابر ضرورت وزنی دست به هنجارگریزی نزده ‌است، بلکه گاهی هنجارگریزی را برای ایجاد صنایع بدیعی‌، مانند سجع، جناس و ... به کار برده و زیبایی‌های ادبی آفریده ­است. بر اساس یافته‌های این پژوهش، در اشعار سنایی، پربسامدترین هنجارگریزی آوایی، فرآیند تخفیف و کم­بسامدترین آن، فرآیند تشدید است. همچنین، به نسبت تعداد ابیات هر مثنوی، مثنوی <em>عقل‌نامه</em> بیشترین و مثنوی <em>حدیقه</em> کمترین هنجارگریزی آوایی را در خود داشته‌اند.