نوآوری و قالب‌شکنی در شعر شیخ سعدالدین احمد انصاری

Abstract

در این مقاله، بیشتر قالب‌های شعر کهن فارسی، به گونۀ ترکیبِ دو یا چند قالب در یک شعر، کاویده شده و‌ محور پژوهش، ساختارشکنی‌ها و قالب‌شکنی‌های شیخ سعدالدین انصاریِ کابلی، در حوزۀ ادب فارسی پرداخته شده ‌است. از میان شاعران کلاسیک ادب فارسی، شیخ سعدالدین، بیشتر به نوآوری و ساختارشکنی در حوزۀ شعرِ کهن فارسی دست ‌زده است؛ هنجارشکنی‌های او در قالب شعر فارسی بی‌سابقه است و در بخش‌های مختلف جلوه می‌کند. شیخ سعدالدین یکی از شاعران چیره‌دستی است که کاخ بلند قالب‌های شعرِ کهن فارسی را از جهات گوناگون درهم‌ شکسته است و با اضافه کردن عناصرِ تازه، قالب‌هایی ایجاد کرده که در شعرِ کهن فارسی سابقه ندارد؛ و ما با توجه به پیشینۀ قالب‌های شعر کهن فارسی، نام‌های تازه‌ای برای آن‌ها وضع کرده‌ایم؛ از قبیل: مثنوی ‌ترجیع‌بند، مثنوی ‌دوبیتی، ترکیب‌ ترجیع‌بند، مسمّط‌ مستزاد، مستزاد ترکیب ‌ترجیع، مستزاد متوازن ‌ترجیع و قالب‌های دیگر. بدین ترتیب، هرچه در این پژوهش گفته می‌شود، صرفاً در زمینۀ ساختارشکنی و نوآوری در قالب شعر شیخ سعدالدین‌ است، نه امکانات نحوی و صرفی و دیگر ویژگی‌‌های زبانی. همچنین، از آن رو ‌که دربارۀ زندگی شیخ سعدالدین هیچ پژوهش علمی در افغانستان و ایران انجام نشده است، در این مقاله، ابتدا اجمالاً به زندگی، شخصیت و آثار او، سپس به ساختارشکنی‌ها و نوآوری‌های او در شعر کلاسیک فارسی پرداخته شده است.