کارکرد جمله های مرکب در بوستان سعدی

Abstract

افصح‌المتکلمین، سعدی شیرازی، از بزرگ‌ترین ارکان ادب پارسی است. بخشی از صیت و شهرت سعدی در گرو سعدی­نامه یا همان بوستان است که از مثنوی­های اخلاقی برجسته و باارزش حوزۀ زبان و ادب پارسی است. این کتاب بی­مانند،زبان سخته و پیراسته­ای دارد که نظر هر مخاطبی را به خود جلب می­کند. این میزان از شایستگی در گرو ِشگردهای هنری و زبانی فراوانی است که شیخ اجل به­کار بسته است. از ویژگی­های دستوری آن، استفادۀ گسترده از جمله ­ها­ی مرکب است. در جمله‌های مرکب، به جای نقش­های دستوری مفرد، جملۀ پیرو به کار می­رود. جمله­های پیرو از لحاظ معنا از مفردات غنی‌ترند؛ زیرا وجود فعل در آنها موجب انتقال مفهوم، وجه، زمان و شخص به مخاطب­ می­شود که افزونی توصیف­گری و تحرک و پویایی کلام را در پی دارد. در این پژوهش که کاملاً جنبۀ آماری دارد، 1100 بیت از بوستان را به عنوان جامعۀ آماری از متن برگزیده­ و از دیدگاه «کارکردهای جمله­های مرکب» بررسی کرده‌ایم. مبانی نظری و تعاریف اصطلاحات را از <em>دستور زبان فارسی،</em> تألیف دکتر حسن انوری و دکتر حسن احمدی گیوی، برگرفته‌ایم. بر اساس مهم‌ترین نتایج به‌دست‌آمده، در بوستان کاربرد جمله­های مرکب به مراتب بیش­از جمله‌های ساده است؛از میان آنها، جمله­هایی که از پایه و یک پیرو ساخته شده­اند، بسامد بیشتری دارند که معمولاً هر کدام در یک مصراع به­کار می­روند؛ در بیشتر جمله­های مرکب، پایه بر پیرو مقدم شده است؛ جمله­ های پیرو بیشتر در نقش غیراصلی به­ کار رفته­ است.