تحلیل ساختاری زمان در رمان درخت انجیر معابد با تأکید بر نظریة ژنت

Abstract

تحلیل ساختاری زمان، یکی از رویکردهای جدید در حوزة نقد ادبی به حساب می­آید که دریافتی جامع از ابعاد زیبایی­شناختی و نظام نحوی حاکم بر داستان­ها ارائه می­کند. ژنت از جمله نظریه­پردازانی است که با تأکید بر عنصر زمان، به بررسی مناسبات و روابط زمانی در متون روایی بر اساس مفاهیم نظم، تداوم و بسامد می­پردازد. این جستار در پی آن است که با بررسی آخرین رمان احمد محمود، «درخت انجیر معابد» بر اساس نظریة ژنت، چگونگی ساختار زمانی در این روایت را با شیوه­ای تحلیلی- استنباطی واکاوی کند.برآیند این واکاوی نشان می­دهد که نویسنده با بنانهادن طرح روایت بر ساختاری غیرخطی، داستانی مدرن خلق می‌کند که عنصر زمان در آن نقشی اساسی دارد. تداعی­های آگاه یا نیمه­آگاه، منطبق با مؤلفه­های جریان سیّال ذهن که از طریق همسانی مکانی یا کلامی روی می­دهد، موجب بازگشت­های مکرّر زمانی به گذشته می­شود. کارکرد اغلب این گذشته­نگری­ها، رفع پیچیدگی متن، اشاره به گذشتة اشخاص و یا بازگشایی گره­های داستانی است. بررسی تداوم داستان نشان می­دهد نویسنده به­خصوص در زمان گذشته، داستان را با شتاب به پیش می­برد و به اقتضای طرح داستان، گاه با حذف و تلخیص بر سرعت روایت می­افزاید، گاهی با صحنه نمایشی و توصیف، به تفصیل رویدادها را شرح می­دهد. انواع بسامد مفرد، مکرر و بازگو در داستان کارکرد دارد و کانون روایت، سوم شخص و دانای کل است.