تأملی بر زمینه های ورود تشیع به خوزستان در قرون نخستین اسلامی

Abstract

گسترش اندیشه تشیع در خارج از شبه جزیره عربستان و عراق معلول عوامل چندی از جمله مهاجرت شیعیان به سرزمین های دیگر بود و تقابل آنها با خلفای اموی و عباسی این روند مهاجرت را تسریع کرد. در خصوص ورود تشیع به ایران، می­توان گفت که اندیشه شیعی نخست مناطق همجوار با سرزمین عراق را تحت­تأثیر قرار داد. اگرچه گذرگاه های طبیعی غرب فلات ایران یکی از مجاری اصلی ورود تشیع به ایران بود، اما ولایات خوزستان به قدری اهمیت داشت که این منطقه را به اولین توقفگاه علویان تحت تعقیب تبدیل کرده بود. از این­رو، می­توان خوزستان را دروازه ورود تشیع به ایران قلمداد کرد. بررسی زمینه­های ورود تشیع به خوزستان حاکی از این است که موقعیت راهبردی و تعدد مسیرهای ارتباطی خوزستان با مناطق جنوبی عراق، به عنوان پایگاه اصلی شیعیان، که امکان آشنایی مردم منطقه را با اندیشه شیعی و آمدوشد راحت­تر شیعیان فراهم می­کرد؛ به علاوه زمینه­های تاریخی و اجتماعی حاکم بر منطقه که موجب نارضایتی مردم خوزستان از سلوک خلفا می­شد، در ورود فکر و فرهنگ شیعی به خوزستان نقش مؤثری داشت. در این میان مهاجرت یا تبعید خاندان­های شیعی به خوزستان و شکل­گیری حکومت­های شیعه مذهب نیز در تکوین مراکز اولیه تشیع و گسترش فرهنگ شیعی سهم تعیین­ کننده‌ای داشت.