بررسی شناختیِ طرح‌واره‌های تصوری در کتاب‌های فارسیِ دورۀ ابتدایی

Abstract

هدف این پژوهش بررسی طرح‌واره‌های تصوری در کتاب‌های درسیِ فارسیِ دورۀ ابتدایی در چارچوب زبان‌شناسیِ شناختی است. طرح‌واره‌های تصوری یکی از مباحث اساسی رشته‌هایی چون فلسفه، روان‌شناسی و زبان‌شناسی است. به‌زعم زبان‌شناسان شناختی، اهمیت طرح‌واره‌های تصوری به‌عنوان بخشی از سازوکارهای زبان و تفکر این است که آنها به‌عنوان مفاهیم جسمیت‌یافتۀ ابتدایی و اولیه می‌توانند، به‌شکلی نظام‌مند، ساختار مفاهیم پیچیده‌تر را فراهم آورند. این مهم باعث اجتناب‌ناپذیرشدنِ مطالعه و بررسی آنها در بسیاری از زمینه‌ها، از جمله آموزش به‌طور عام و مواد آموزشی به‌طور خاص، می‌شود که به‌گونه‌ای به زبان و اندیشه گره خورده‌اند. ضرورت این مسأله موجب شد تا این پژوهش به بررسی طرح‌واره‌های تصوریِ حجمی، حرکتی و قدرتیِ جانسون، به‌عنوان طرح‌واره‌های پایه در کتاب‌های درسیِ فارسیِ پایه‌های تحصیلیِ اول تا ششم، به‌عنوان یکی از مواد آموزشی مهم، بپردازد. روش این پژوهش به‌لحاظ هدف، کاربردی و از نوع کیفی، توصیفی و نیز استنباطی است. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که هر سه طرح‌وارۀ پایه در تمامی کتاب‌های شش پایۀ تحصیلی کاربرد دارند که بیشترین میزان، ابتدا به طرح‌وارۀ حجمی (%5/58)، سپس به طرح‌وارۀ حرکتی (%5/25) و در نهایت به طرح‌وارۀ قدرتی (16%) اختصاص دارد و این‌که تفاوت بین فراوانی انواع طرح‌واره‌ها معنادار است. همچنین میزان جملاتِ بدونِ طرح‌واره (با %6/81) بیشتر از جملاتِ با طرح‌واره (با %4/18) است و این‌که تفاوتِ بین فراوانی این دو معنادار است. این تحقیق نشان می­دهد که استفاده از طرح‌وارۀ حجمیِ بیشتر در مراحل اولیه آموزش مورد استفاده قرار گیرد که کودک اطلاعات کمی در زمینۀ مفاهیم دارد و کم‌کم به تناسب سن، از آنها به‌میزان کمتری استفاده شود و میزان کاربرد دیگر طرح‌واره‌ها افزایش یابد.