حرکتِ ‌پنداری در زبان فارسی: رویکردِ شناختی

Abstract

حرکت یکی از بنیادی‌ترین تجربه‌های بشر است و انسان با شبیه‌سازیِ حرکت در ذهن، آن را به حوزه‌های دیگری، که به‌واقع هیچ‌گونه حرکتی در آنها وجود ندارد، تسری می‌دهد. این شبیه‌سازی و تعمیم در زبان نیز منعکس می‌شود و کاربرانِ زبان، عناصر و اجزای حرکتِ حقیقی را برای توصیف حرکتِ مجازی نیز به‌کار می‌برند. این مقاله بر نوع خاصی از حرکتِ مجازی، با عنوانِ حرکتِ ‌پنداری، متمرکز است. حرکتِ ‌پنداری به موقعیت‌هایی اطلاق می‌شود که در آنها وضعیت یک موجودیتِ ایستا، و به‌ لحاظ مکانی ثابت، با فعل حرکتی توصیف می‌شود. هدف این مقاله، بررسی و تحلیل حرکت‌ِ پنداری بر پایة دادههای زبان فارسی است. برای این منظور پیکره‌ای متشکل از 1750 جمله را بر اساس معیارهایی که برای اجزای حرکتِ ‌پنداری، از سوی پژوهشگرانِ شناختی، تعریف شده است، گردآوری و از بین آنها 42 جمله را، که ساختِ حرکت‌ِ پنداری دارند، بررسی و تحلیل کردیم. نتایج بررسی‌‌ها نشان می‌دهد که در زبان فارسی رخدادِ اجزای مختلفِ ساختِ حرکتِ ‌پنداری، مانند پیکرنما و فعل حرکتی، تابع محدودیت‌های معنایی و سبکی است. به این ترتیب که در فارسی اغلب از پیکرنماهایی که طول افقی دارند استفاده می‌شود. فعل‌های حرکتیِ به‌کاررفته در این ساخت‌ها نیز از نوع فعل‌هایی هستند که مسیر حرکت را واژگانی‌ می‌کنند.