کارآیی دستور نقش ‌و ارجاع و دستور نقش‌‌گرای نظام‌مند در طبقه‌بندی افعال زبان فارسی: نوع عمل درمقایسه با فرآیند

Abstract

ازنظر رویکرد‌های نقش‌گرا، بشر زبان را به‌منزلۀ ابزاری برای ایجاد ارتباط به‌کار می‌برد تا بتواند به بازنمایی آنچه در جهان رخ می‌دهد، بپردازد. با توجه به اینکه در زبان شیوه‌های مختلفی برای بازنمایی این وضعیت‌ها و رخدادها، یا به‌عبارتی این وضعیت‌های امر وجود دارد، یکی از بخش‌های اصلی، حداقل در انگارة دستورهای نقش‌گرا، طبقه‌بندی شیوه‌های مختلف بازنمایی‌ وضعیت‌های امر است. هدف پژوهش حاضر بررسی شباهت‌ها و تفاوت‌های دستور نقش و ارجاع و دستور نقش‌گرای نظام‌مند و سنجش کارآیی آنها به‌عنوان دو نظریۀ نقش‌گرا، در طبقه‌بندی وضعیت‌های امر در زبان فارسی است. داده‌های این تحقیق با جست‌وجو در تارنمای گوگل‌بوک و با محدود نمودن تصادفی انتخاب به هفت رمان فارسی معاصر، به‌دست آمده‌است. ابتدا سازوکار بازنمایی وضعیت‌های امر در دو رویکرد بیان می‌شود و پس از آن داده‌های زبان فارسی در چارچوب آنها مورد سنجش قرار می‌گیرد. نتایج این بررسی بیانگر آن است که هرچند طبقه‌بندی دستور نقش و ارجاع مبنای زمانی و طبقه‌بندی دستور نقش‌گرای نظام‌مند مبنای معنایی دارد، اما این دو طبقه‌بندی قابل انطباق بر یکدیگر هستند. هر دو دستور بین بازنمایی رخدادها و وضعیت‌ها تمایز می‌گذارند. این پژوهش نشان می‌دهد که دستور نقش‌گرای نظام‌مند توجه کمتری به رفتار زبانی فعل دارد و انگلیسی‌بنیاد بودن و قرارگرفتن چند نوع عمل مختلف در حوزۀ یک فرایند واحد، از ضعف‌های دستور نقش‌گرای نظام‌مند است. در دستور نقش و ارجاع با درنظرگرفتن تأثیر رفتار زبانی فعل، دارابودن نگاهی رده‌شناختی و کشیدن مرزهای دقیق‌تر بین انواع فعل، این نارسائی‌ها کمتر به‌چشم می‌خورد.