الگوهای هماهنگی واکه‌ای و هم‌تولیدیِ واکه‌به‌واکه در زبان فارسی

Abstract

در هماهنگی واکه‌ای، واکه(‌ها) مشخصه(های) واکة مجاور را می‌پذیرند و به آن شبیه می‌شوند. در این مقاله، نشان داده‌ایم که این فرایند در فارسی، درون‌تکواژی و بین‌تکواژی است و برخی همخوان‌ها مانع از هماهنگی و برخی دیگر تسهیل‌کنندة آنند. در هماهنگیِ درون‌تکواژی، [i,u,ɑ] آغازگر و [e, o, a] هدفند. در هماهنگیِ بین‌تکواژی، هر شش واکه آغازگرند، ولی تنها [e] و [a] هدفِ تغییرند. در ادامه، به پدیدة آواییِ هم‌تولیدیِ واکه‌به‌واکه پرداخته‌ایم که طی آن واکه‌ها بر یک‌دیگر تأثیر می‌گذارند، اما این تأثیرات را شنوندگانِ زبان نمی‌شنوند و تنها با بررسی‌های آکوستیکی قابل تشخیص‌اند. هم‌تولیدیِ واکه‌به‌واکه در گفتارِ آزمایشگاهیِ دو مردِ فارسی‌زبان، در توالی‌های بی‌معنای [C_iV₁.C_iV₂]، که در آن‌ها C شامل شش همخوانِ انسدادیِ دهانی و V شامل شش واکة سادة فارسی بود، بر اساسِ تأثیرِ هر واکه بر سازة دومِ واکة دیگر در این توالی‌ها، اندازه‌گیری شد. نتایج نشان داد که در فارسی، [i] کمترین و [e] و [a] بیشترین میزانِ تأثیرپذیری را دارند و واک‌داری/ بی‌واکی و جایگاهِ تولیدِ همخوانِ بین‌واکه‌ای، در میزانِ هم‌تولیدیِ واکه‌به‌واکه مؤثرند. این ملاحظات ارتباط تنگاتنگی را بین الگوهای واجی و آوایی در زبان فارسی نشان می‌دهد.