بررسی عنصر طنز در نمایشنامة «سوسمارالدّوله» میرزا آقاخان کرمانی

Abstract

در تاریخ ادبیات فارسی، دورة مشروطه را به دلایل مختلفی می‌توان نقطة اوج‌گیری طنزپردازی، به‌ویژه طنز سیاسی و اجتماعی دانست. این مسئله بستر مناسبی برای پژوهش در این حوزه به وجود آورده‌است و مقالة پیش رو نیز در همین زمینه شکل گرفته‌است. تاکنون آثار میرزا آقاخان کرمانی به طور جزئی و با تکیه بر ادبیت آن‌ها کمتر بررسی شده‌اند. یکی از آثار مهم میرزا آقاخان، قطعة نمایشی «سوسمارالدّوله» است که از جمله نخستین تلاش‌ها برای نوشتن نمایشنامة فارسی محسوب می‌شود. از این منظر، بررسی جنبه‌های مختلف این اثر حائز اهمیت است. نوشتة حاضر، پس از طرح مبانی نظری، «سوسمارالدّوله» و دلایل اهمیت آن را معرفی کرده‌است و اثبات می‌کند کاربرد عنصر طنز در نمایشنامة مذکور، بدیع و فراتر از زمانة خود بوده‌است. این مقاله نشان می‌دهد که میرزا آقاخان در طلیعة نمایشنامه‌نویسی ایران، با به‌کارگیری هدفمند شگردهای طنزآفرینی، علاوه بر رسیدن به اغراض سیاسی و اجتماعی خود، در بعضی موارد، الگوی مناسبی برای نمایش‌نویسان متأخر می‌تواند باشد.