بررسیِ عوارضِ وزنِ عروضی در بلاغت و زبانِ روایتِ فردوسی

Abstract

جستار پیشرو کوششی است برای به دست دادنِ سنجه‌هایی علمی در شناختِ جزئیاتی که ناگزیر در پی منظوم شدنِ روایت فردوسی، به متن او افزوده شده یا در متن او دگرگون شده‌اند. در این پژوهش با این پیش‎فرض که فردوسی جز در مواردی که وزن عروضی تغییراتی را در زبانِ روایت، الزامی می‎کرده، تصرّف دیگری در روایتِ منثور منبع/منابع خود نکرده است، در پی یافتن چندی و چونیِ این تصرّفات به بررسی هزار بیت از داستانِ سیاوش، پرداخته‌ایم و در آن، ابیاتِ متأثرشده از وزنِ عروضی را مشخّص و تغییراتِ آن‌ها (فقط در سطح جمله) را بررسی کرده‌ایم. در بررسی ابیات، مواردِ افزوده‌شده یا دگرگون‌شده را در دو محور هم‌نشینی و جانشینی جای داده‌ایم. بر پایۀ این پژوهش می‎توان گفت که مهم‌ترین و آشکارترین عارضۀ وزن عروضی در روایتِ فردوسی «گسترش زبان» در محور هم‌نشینی و «کنایی شدنِ زبان» در نتیجۀ گزینش‌های ادبی در محور جانشینی، بوده است. در برخی نمونه‌ها برای گزارش دگرگونی‌هایِ روایتِ منظوم فردوسی، بخش‎هایی از آن را با روایتِ منثورِ ثعالبی مقایسه کرده‌ایم.