کارکردهای روایی گفتگو در حکایت‌های بوستان

Abstract

در بررسی حکایات کهن فارسی، گفتگو معمولاً به‌عنوان عنصری داستانی در کنار دیگر عناصر مورد توجّه قرار می‌گیرد، در حالی که نقشی ساختاری و روایی نیز برای آن می‌توان در نظر گرفت. <em>بوستان</em> سعدی از متونی است که بیش از دیگران کارکردهای روایی گفتگو را به نمایش گذاشته است. هدف مقالة حاضر نیز بررسی این کارکردها و تبیین رابطة آن‌ها با اهداف تعلیمی <em>بوستان</em> است. مهم‌ترین نقش‌های روایی گفتگو در <em>بوستان</em> عبارتند از: پیشبرد، بسط و تکمیل خط داستانی، تقویت روابط سببی، برجسته کردن تقابل‌ها، وارد کردن حکایات درونه‌ای، کارکرد تفسیری و کارکرد زیباشناختی. بسامد بالای گفتگوهای داستانی <em>بوستان</em> را می‌توان نتیجة اهداف تعلیمی آن دانست. این اهداف، سعدی را به استفاده از سخن گفتن مستقیم از سوی خود یا شخصیّت‌ها واداشته است. اهمیّت گفتگو در این زمینة تعلیمی موجب شده تا بار روایی حکایات بیش از کنش‌ها، توصیفات و روایتگری مستقیم راوی، بر دوش گفتگوها باشد. بنابراین، در <em>بوستان</em>، بسیاری از تغییرات روایی، نتیجه‌گیری‌ها، تصریح بر دلایل انجام کنش‌ها، گسترش خط داستان، تکمیل پیرفت‌های روایی و... به‌ جای بهره‌گیری از روایتگری راوی یا کنشگری شخصیّت‌ها، تنها با استفاده از یک گفتگو ارائه شده‌اند.