سیمین دانشور: شهرزادی پسامدرن

Abstract

به رغم جایگاه رفیعی که سیمین دانشور در ادبیات مدرن فارسی کسب کرده است، آثار او کمتر مورد بررسیهای نقادانۀ نظام مند قرار گرفته اند. مقالۀ حاضر کوششی است در اثبات این برنهاد که دو رمان اخیر دانشمند (جزیرۀ سرگردانی و ساربان سرگردان) مبیّن پویایی این نویسنده و توان چشمگیر او برای داستان نویسی به سبک و سیاق پسامد رنیستی است. از آنجا که "پسامد رنیسم" اصطلاحی چند معناست و نظریه های گوناگونی دربارۀ آن مطرح گردیده اند، در مقالۀ حاضر این نظریه ها- تا آنجا که به حوزۀ مطالعات ادبی و نقد ادبی مربوط می شود- به دو گروه عمده تقسیم شده اند. گروه نخست نظریه های کسانی مانند بَری لوئیس، پیتروالن، دیویدلاج، ایهاب حسن و دووِ فوکِمارا در برمی گیرد که فهرستی از مؤلفه های سبکی متمایز کنندۀ نگارش پسامد رنیستی ارائه می کنند. در گروه دوم، شاخصترین نظریه را برایان مک هِیِِِل مطرح کرده است که برای تبیین پسامد رنیسم از مفهوم "عنصر غالب" در فرمالیسم روسی مد می گیرد و مشخصۀ پسامد رنیسم را وجود شناسی (در تباین با معرفت شناسی که عنصر غالب مدرنیسم است) می داند. در بخش بعدیِ مقالۀ حاضر، با ارئۀ قرائتی نقادانه از دو رمان یاد شده در پرتو هر دو گروه نظریه های پسامد رنیسم، استدلال می شود که این رمانها نه فقط به سبب مؤلفه های سبکی دانشور بلکه همچنین به دلیل برجسته شدن پرسش های وجود شناسانه دربارۀ هستیِ انسانِ سرگردانِ معاصر، واجد کیفیتی پسامد رنیستی هستند.