نسبت «فضیلت گرایی» و «غایت انگاری» در اندیشه اخلاقی امام خمینی(س)

Abstract

موضوع نوشتار حاضر نسبت میان دو رکن «فضیلت گرایی» و «غایت‌انگاری» در اخلاق‌ هنجاری امام خمینی و ملاک نهایی ارزش اخلاقی اعمال است و سعی شده به روش توصیفی - تحلیلی و با ابتنا بر انسان‌شناسی فلسفی - عرفانی وی برای پاسخ به مسئله ملاک ارزش اخلاقی اعمال از نظر امام نظریه تلفیقی از این دو رکن با عنوان «غایت‌انگاری فضیلت بنیاد یا ویژگی‌نگر» مصطلح در فلسفه اخلاق ارائه شود بدین معنا که ارزش اخلاقی اعمال در اندیشه امام هم بر اساس فاعل، انگیزه‌ها و نیات و فضایل باطنی او به‌عنوان شرط مقبولیت اعمال و ملاک کمال آن‌ها و هم بر اساس آثار و نتایج اعمال از حیث تحقق غایت انسان تعیین می‌شود. چون گرچه امام در آراء اخلاقی خود بر فضایل تأکید بسیار دارد؛ اما برای آن‌ها ارزش و مطلوبیت ذاتی قائل نمی‌شود و از آن‌ها به کمالات متوسطی یاد می‌کند که ارزششان در نقشی است که در حصول کمال و مطلوب ذاتی، یعنی سعادت و کمال اخروی یا تقرب الهی ایفا می‌کنند. در ضمن در بحث از فضیلت گرایی اخلاقی امام، به دو خاستگاه فلسفی و عرفانی - دینی اندیشه اخلاقی ایشان و تفاوت آن‌ها و همچنین ارکان فضیلت گرایی نیز اشاره‌کرده‌ایم.