عقل گرایی در فقه معاصر؛ قاعده ملازمه و تطبیقات آن

Abstract

چکیده یکی از موضوعات مهم در فقه اسلامی رابطه عقل و نقل و جایگاه عقل در استنباط احکام است. این پژوهش به دنبال تبیین جایگاه قاعده ملازمه در فقه امامیه و میزان اثر­گذاری آن در استنباط­های فقهی است؛ بنا بر این، ضمن اشاره به دو نوع عقل عملی و نظری، این نکته مورد مداقه قرار گرفته است که عقل عملی هم در صغرای گزاره­ها وجود دارد و هم در کبرای آن­ها؛ عقل نظری نیز که در کبرای غیر مستقلات عقلی وجود دارد و رابطه بین عقل عملی و حکم شرعی را درک می­کند، حکم به ملازمه می­دهد. هدف این پژوهش از تبیین جایگاه قاعده ملازمه، بررسی میزان کارآمدی قاعده در استنباط احکام فقهی در برخی تطبیقات آن است که در این پژوهش موارد «به کار بستن حیله شرعی در ربا، فروش سلاح به کفار و فروش مورد وقفی که به ویرانی رسیده و قابل استفاده نیست.» مورد مطالعه قرار گرفته است. این مقاله به روش کتابخانه­ای و با ماهیت توصیفی ـ تحلیلی انجام گرفته است که از دست­آورد­های آن می­توان به اثبات کشف علل احکام همچون مصالح و مفاسد نوعی توسط عقل و همسو بودن آن با حکم شرعی در مواردی که عقل با تشخیص مصالح و مفاسد نوعی به کشف علل احکام می­رسد، اشاره کرد.