جریان‌شناسی اندیشه معاصر مسلمین

Abstract

فهم دقیق اندیشه‌ها هنگامی میسر است که در قالب جریان‌شناسی مورد توجه قرار گیرند. مسئلۀ این پژوهش، تیپ‌بندی اندیشۀ معاصر مسلمین است که از طریق ترکیب گونه‌شناسی‌های موجود و با روش تحلیلی- انتقادی صورت گرفته است. طبقه‌بندی اندیشۀ معاصر در چهار دستۀ: سنتی، ایزوله، فعال و مدرن آشکار و پنهان از ظرفیت‌های قابل توجهی برخوردار است. جریان‌های سنتی فقه شیعه، حکمت و عرفان مکتب تهران و سلفی‌گری، در دستۀ سنتی ایزوله؛ جریان‌های اسلامی‌سازی معرفت، اصلاح فرهنگی، عقل‌گرایی انتقادی و سنت‌گرایی در دستۀ سنتی فعال؛ جریان‌های روشنفکری، عرفی‌گرایی تاریخی و عرفی‌گرایی معرفتی در دستۀ مدرن آشکار و رویکردهای مدرن یا پست‌مدرن با پسوند اسلامی مثل لیبرالیسم اسلامی، ناسیونالیسم اسلامی، مارکسیسم اسلامی، فمنیسم اسلامی و همچنین جریان اعتزال نو و تفسیر بیانی، در دستۀ مدرن پنهان جای می‌گیرند. در این میان، سیطره با جریان‌های مدرن است که با دو رویکرد همدلانه و ستیز، جریان‌های سنتی را ابژۀ خود ساخته‌اند. ادامۀ حیات جریان مدرن پنهان و برخی رویکردهای سنتی ایزوله مثل سلفی‌گری منوط به حمایت‌های سیاسی غرب است و راه رهایی، تنها در جریان سنتی فعال قابل جست و جوست.