نقد و بررسی نظریه نقد عقل عربی

Abstract

نظریه نقد عقل عربی در پی تبیین مسأله عقب‌ماندگی در جهان اسلام با رویکرد معرفت‌شناختی است. جابری در دو کتاب «تکوین عقل عربی» و «ساختار عقل عربی»، نحوه شکل‌گیری یا حضور، رویکرد و روش، توزیع جغرافیایی و سیاسی نظام‌های معرفتی بیانی، عرفانی و برهانی و شیوه‌های تعامل این نظام‌های معرفتی با یکدیگر را تبیین می‌کند و در پایان نتیجه می‌گیرد که ناسازگاری ذاتی نظام‌های مذکور و مغلوب شدن نظام معرفتی برهانی در این تعامل‌ها، موجب تکوین عقل عربی شده است؛ عقلی مقلد که به هیچ وجه قادر به تولید نیست. جابری راه رهایی از این وضعیت را در بازسازی فلسفه ابن‌رشد، اصول شاطبی، فقه مقاصدی و تاریخ ابن‌خلدون می‌داند. اتخاذ رویکرد سکولار، اعتقاد به سکوت دین در عرصه امور دنیایی، بی‌توجهی به شهود به عنوان یکی از منابع معرفت و باور به ناسازگاری ذاتی نظام‌های معرفتی، عدم رعایت بی‌طرفی علمی، سوگیری روشی، اتخاذ نتیجه معرفت‌شناختی از شواهد تاریخی، وارداتی و دنیاگریز خواندن عرفان اسلامی و ایدئولوژیک خواندن فلسفه از جمله مهم‌ترین نقدهای وارد بر نظریه جابری است.