مدل کار انسان: مروری بر کاربرد‌های بالینی در توانبخشی کودکان

Abstract

مقدمه و اهداف استفاده از مدل در استدلال درمانی درمانگرانِ توانبخشی باعث ایجاد چهارچوب ذهنی و توانایی سازماندهی متغیر‌های دخیل در فرآیند درمان می‌شود. وسیع‌ترین مدل کاردرمانی، «مدل کار انسان» نام دارد که بر اساس نظریه سیستم‌‌های باز ایجاد شده است. این مدل می‌‌تواند کاربرد وسیعی در توانبخشی و حتی آموزش­وپرورش داشته باشد. با این وجود، منابع اندکی در دست است که نشان دهد در حیطه کودکان از آن استفاده شده است. از آنجا که شناخت کافی و عمیق، پیش‌نیاز استفاده بالینی از یک مدل مفهومی‌ می‌‌باشد، در مطالعه حاضر تلاش بر این است تا اطلاعات لازم برای استفاده از «مدل کار انسان» در حیطه کودکان به خوانندگان ارائه شود. مواد و روش­ ها مطالعه حاضر با جستجوی منابع موجود در قالب وب­سایت، کتاب و پایگاه‌‌های اطلاعاتی Google Scholer، Pubmed، Science Direct و Magiran از زمان ایجاد مدل کار انسان (1985) تاکنون انجام شده است. یافته­ ها مفاهیم مدل کار انسان در مورد فعالیت‌های مختص کودکان مانند بازی، انجام تکالیف مدرسه و غیره قابل تعریف است که نقش والدین و همچنین پدیده رشد، جزء جدایی­ناپذیر این تعاریف هستند. این مدل شش ارزیابی برای کودکان دارد که تا به حال نسخه فارسی برای دو ارزیابی «خود-ارزیابی کاری کودک» و «پرسش­نامه انگیزه‌ی انجام کار در کودکان» تهیه و روانسنجی شده است. شش مطالعه یافت شد که در طراحی برنامه توانبخشی برای کودکان از این مدل استفاده کرد‌ه‌اند. اطلاعات ابزار‌های ارزیابی‌ و شواهد مداخله‌ای در جداول آورده شده است. نتیجه ­گیری مدل کار انسان، تعامل عوامل درونیِ فرد (انگیزه‌ی انجام کار، فرآیند شکل‌گیری عادات و ظرفیت‌‌های عملکردی)، فعالیتی که باید انجام شود و شرایط محیط را تحلیل می‌‌کند. برای تعریف مفاهیم مدل کار انسان در کودکان لازم است موضوعات خاص مانند رشد و تکامل در نظر گرفته شود. درگیر بودن فعال کودک در درمان، از ویژگی‌‌های این مدل است. وجود ابزار‌های ارزیابی معتبر در این مدل، به­کارگیری آن در درمان را تسهیل می‌‌کند. لحاظ کردن نکات خاص در استفاده از این ارزیابی‌ها در کودکان، در مقاله کنونی بحث شده است.