نقد و بررسی سندی و متنی روایات اسباب نزول سوره‌های نبأ تا فجر

Abstract

در جوامع روایی و کتب تفسیری و اسباب نزول، برای بسیاری از آیات و سوره‌ها، سبب نزول گزارش شده است. اما از آن‌جا که تمام روایات اسباب به صحت نپیوسته است، محققان را بر آن داشته تا به ارزیابی سند و محتوای آنها همت گمارند. 12 سوره اولِ جزء 30 قرآن آکنده از روایات اسباب نزول می‌باشد که تاکنون تحقیقی بایسته و شایسته در زمینه ارزیابی سند و محتوای آنها انجام نشده است. در این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی تمامی روایات این بخش را - که ذیل 9 سوره، روایت اسباب نزول گزارش شده بود - گردآوری شده و از هر دو جنبه سند و متن مورد نقد و بررسی قرار گرفت. در بررسی‌ها مشخص گردید که روایات از جهت سند به دلیل یک یا چند اشکال رجالی یا درایه‌ای همچون: ارسال و انقطاع سند، راویان ضعیف، عدم استناد روایت به صحابی شاهد نزول؛ ضعیف می باشند و از جهت متن نیز - جز روایت امام صادق(ع) ذیل سوره عبس - به دلیل یک یا چند اشکال محتوایی مانند: عدم صراحت تعبیر راوی برای بیان سبب نزول، ناسازگاری با سیاق سوره، عدم مطابقت با دیگر آیات قرآن، مخالف بودن با روایات ترتیب نزول، عدم سازگاری با تاریخ قطعی، عدم تأخر نزول آیات با واقعه، همزمان نبودن قصه با نزول آیات، مهم نبودن قصه، ناسازگاری با جایگاه پیامبر(ص)، وجود اضطراب و اختلاف روایات ذیل یک سوره، مخدوش می‌باشند. در نهایت با فرض صحت این گزارش‌ها حداکثر می‌توان گفت اغلب آنها اجتهاد و تطبیق راوی بر آیات قرآن می‌باشد.