احادیث آفرینش آدم «علی صورته»: چالش های فهم در سده های دوم و سوم هجری

Abstract

احادیث خلق آدم «علی صورته» که به طور گسترده در جوامع حدیثی نقش بسته اند، در طی سده های متمادی زمینه ای برای چالش عقایدی میان جریان های مختلف جهان اسلامی، به ویژه محدثان متکلمان بوده است. در پهنه تاریخی این چالش ها، ویژگی سده های دوم و سوم از آن­روست که در مسیر مطالعه آنچه در این برهه درباره احادیث یاد شده گذشته، به نکته های ارزشمندی درباره فضای فکری در عصر شکل گیری مذاهب و علوم اسلامی و چگونگی گفت­و­گو میان اصناف و طوایف دست یافت. پرسش اصلی در مقاله حاضر آن است که در طی سده های دوم و سوم هجری، محدثان در عملکرد خود در نقل احادیث «علی صورته/ صورة الرحمن» تا چه حد به خطوط قرمز متکلمان در این باره حرمت نهاده اند و ارزیابی متکلمان، در کلیت مواجهه خود با این احادیث، نسبت به امانت داری محدثان در نقل چه بوده است؟ روش مورد استفاده در پژوهش حاضر، در مواجهه با جنبه نقلی احادیث، گونه شناسی اسنادی- متنی و در مواجهه فهمی با مسئله، روش تاریخ اندیشه است.