نقدهای هیوم بر تقریر مبتنی بر تمثیل دلیل نظم و ارزیابی پاسخ‌های استاد مطهری

Abstract

یکی از رایج‌ترین تقریرهای دلیل نظم در اثبات وجود خداوند، تقریر مبتنی بر تمثیل است. تقریری که کانون انتقادهای کوبنده دیوید هیوم قرار گرفته است. اما از زمان طرح نقدهای جدی هیوم بر دلیل نظم، اندیشمندان خدابـاور زیادی در سنت‌های دینی متفاوت تلاش نموده‌اند تا به انتقادهای هیوم پاسخ مناسب و قانع‌کننده ای دهند. در این میان استاد مرتضی مطهری در آثار مختلف خود به دلیل نظم و انتقادهای جدی هیوم پرداخته است. هدف این مقاله طرح انتقادهای هیوم و ارزیابی پاسخ‌های استاد مطهری به این انتقادها است. در این نوشتار استدلال خواهد شد که پاسخ‌های استاد مطهری به انتقادهای هیوم مقرون به توفیق به‌نظر نمی‌رسد. هم‌چنین نشان داده خواهد شد که گرچه استاد مطهری در برخی نوشته‌های خود درصدد ردّ و ابطال نقدهای هیوم بر دلیل نظم، برآمدند اما در برخی دیگر از نوشته‌های خود تلویحاً بر بسیاری از ارزیابی‌های هیوم از دلیل نظم صحه گذاشته به دیدگاه وی بسیار نزدیک شده است. همان‌طوری‌که هیوم معتقد بود استدلال از طریق نظم را نمی‌توان به‌عنوان یک برهان موفق فلسفی در اصطلاح الاهیات طبیعی دانست؛ چرا که قادر به اثبات خدای مورد نظر متدینین در سنت‌های مختلف دینی نیست، چون تنها بخشی از عناصر خداباوری را تأیید می‌کند و نسبت به سایر بخش‌ها کاملاً مبهم است؛ استاد مطهری نیز در نهایت براین باور است که چنین برهانی به تنهائی نمی‌تواند خدای مورد نظر متدینین را اثبات نماید و همانند هیوم برای آن کارآیی محدودی قائل است.