مبادی تصوری و تصدیقی یک نزاع پر دامنه در اعتبار قیاس اقترانی شرطی

Abstract

ابن‌سینا، در کتاب قیاس شفا، پس از معرفی «قیاس اقترانی شرطی»، تردیدی در معتبر بودن ضرب اول از شکل اول (= ضرب Barbara) طرح می‌کند و مثال نقضی با یک حد اصغر ممتنع برای آن می‌آورد. منطق‌دانان مسلمان پنج پاسخ متفاوت به این تردید داده‌اند: (1) کذب صغری، (2) کذب کبری، (3) صدق نتیجه، (4) عدم تکرار حد وسط، (5) عدم اعتبار قیاس‌های اقترانی شرطی. <br /> <br /> (1) خود ابن‌سینا صغرای این مثال نقض را کاذب شمرده است.<br /> (2) افضل الدین خونجی، بر خلاف ابن‌سینا، کبرای آن را کاذب دانسته است. <br /> (3) جدلیان، اما، نتیجۀ این مثال را صادق شمرده و مثال نقض بودن آن را زیر سؤال برده‌اند. <br /> (4) سراج الدین ارموی، دو فرض را طرح می‌کند که در یکی پاسخ خونجی را می‌پذیرد و در دیگری پاسخ جدلیان را.<br /> (5) اثیر الدین ابهری، با صادق دانستن هر دو مقدّمه، این ضرب را عقیم به شمار آورده است. <br /> (6) شمس الدین سمرقندی نظر خونجی و ارموی را پذیرفته است.<br /> <br /> در این مقاله نشان می‌دهیم که این پنج پاسخ متفاوت، ریشه در ابهام‌هایی در معنای «شرطی متّصل لزومی» دارد و برای از میان بردن این ابهام‌ها، باید به پرسش‌های مهمی پاسخ داد. با این پاسخ‌ها می‌توان به مبانی تصوری و تصدیقی منطق‌دانان سینوی در مورد قیاس اقترانی شرطی دست یافت.