مبانی و مفاهیم آینده‌پژوهی

Abstract

آینده­پژوهی دانشی است فراتمدنی و فرارشته­ای که کشف آینده­های محتمل و تلاش برای ساخت آینده­های مطلوب را سر­لوحه اهداف خود دارد. نگاه آینده­پژوهی به آینده بسیط نیست و باور به متکثر بودن آینده یا همان آینده­های بدیل (آینده‌های گوناگونی که ممکن است برای افراد، گروه‌ها و رویدادها وجود داشته باشد) دارد. انسان در این رویکرد مختار و کنش‏گرا است تا مجبور و واکنش­گرا، بنابراین انسان قادر به ساختن آینده­های مبتنی بر امیال و آرزوهای خود است. امروزه از این رشته دانشگاهی تحت عنوان علم و هنر ساخت آینده یاد می­شود و کشورهای جهان سعی دارند ابتدا به کسب این دانش تحت عنوان ابزاری راهبردی دست یابند و سپس به بازآفرینی آن متناسب با ارزش­ها و هنجارهای اجتماعی خود بپردازند. دولت­ها می­کوشند تا با استعانت از آینده‏پژوهی به تسخیر پیش­دستانه آینده­ فائق آیند و در تعامل با آینده و تلاش برای ساخت آن فقط عنصر نظاره­گر وقوع رخدادهای آینده نباشند. در واقع آنها با این رویکرد نه تنها در مواجهه با آینده و دریای ژرف تغییرات همراه آن، غافلگیر نمی­شوند بلکه با آگاهی و شناخت کامل به استقبال آینده خواهند رفت و در تقابل با آن به عنصری فعال و تصمیم­ساز مبدل می­شوند. نگارنده در این مقاله سعی دارد با استعانت از منابع متنوع، با بیانی ساده به مقوله مبانی و مفاهیم آینده­پژوهی و آموزه­های آن بپردازد. از طرفی تسری نگاه ترویجی در حوزه آینده­پژوهی ضروری است.