واکاوی انسجام‌بخشی هنرسازه التفات در خطبه‌های نهج‌البلاغه (مطالعه موردی 40 خطبه نخست)

Abstract

کاربست هنرسازة التفات توجه خواننده را به کلام و زیبایی‌های آن جلب می‌نماید و یکی از مؤلفه‌های انسجام در خطبه‌های نهج‌البلاغه است. واکاوی نقش التفات در انسجام خطبه‌های‌ امیر مؤمنان و تعیین میزان بهره‌گیری آن حضرت از گونه‌های التفات و بررسی تأثیر آن در انسجام متنی، هدف اصلی این پژوهش است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر زبان­شناسی نقش‌گرا‌‌‌، کوشیده است بسامد گونه‌های مختلف التفات را در چهل خطبۀ‌ نخست نهج‌البلاغه مشخص نماید و نمونه‌هایی از آن‌ها را به‌عنوان عنصر انسجام‌بخش بررسی و تحلیل کند. نتایج نشان می­دهد خطبه‌های نهج‌البلاغه از التفات‌های شش‌گانه در ضمایر‌‌‌‌، عدد‌‌‌‌، صیغه‌ها‌‌‌‌‌، حروف‌‌‌‌، ساختار نحوی و واژگان بهره برده است. این هنرسازه در خطبه‌های بلند کاربرد بیشتری داشته و در خطبه‌های کوتاه به کار نرفته و یا از بسامد کمتری برخوردار است و با قرار گرفتن در محور همنشینی و جانشینی با برخی از مؤلفه‌های انسجام‌بخش در زبان‌شناسی دارای تناظر است و در انسجام خطبه‌ها نقش ایفا می­کند.