تحلیل متن‌شناسی خطبة شقشقیه بر اساس نظریة کنش گفتاری «سرل»

Abstract

نظریة «کنش گفتاری» یکی از مباحث مهم تحلیل گفتمان در حوزة دانش زبان‌شناسی به‌شمار می‌رود که در آغاز توسط «آستین» مطرح شد و پس از او، «سِرل» طبقه‌بندی پنج‌گانه‌ای را برای آن ارائه داد. پایة نظریة کنش گفتاری سرل بر این استوار است که نقش‌های فعل و به‌دنبال آن جمله را در فرآیند گفتمان می‌توان به پنج دسته‌ کنش‌های اظهاری، عاطفی، ترغیبی، تعهدی و اعلامی تقسیم‌بندی کرد. بررسی و تحلیل متن‌شناسی متون دینی ازجمله قرآن کریم و نهج‌البلاغه، براساس این نظریه می‌تواند یکی از راه‌های درک و شناخت بهتر لایه‌های پنهان این کتب دینی باشد. خطبة شقشقیه یکی از خطبه‌های مهم نهج‌‌البلاغه است که علاوه بر دربر داشتن آموزه‌ها و عبرت‌های دینی و اخلاقی، از شاکلة نیرومندی در بعد زبانی برخوردار است. از این‌روی، پژوهش حاضر می‌کوشد با روش توصیفی و تحلیل محتوا و بافت موقعیتی متن و با بهره­گیری از روش آماری، خطبۀ یادشده را بر اساس این نظریه مورد بررسی قرار دهد تا کنش‌های گفتاری و دلایل آن را تحلیل و تبیین نماید. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که کنش گفتاری اظهاری در این خطبه از بیشترین بسامد برخوردار است؛ چرا که امام(ع) به‌طورکلی در خطبه، به دنبال بیان کردن، شرح و گزارش دادن ماجرای تاریخی سقیفه می‌باشد و بر این امر اصرار دارد که حکومت حق ایشان بوده که غصب شده است؛ بنابراین کنش گفتاری اظهاری با هدف و مقصود گویندة سخن در خطبه متناسب و همگون است.