نقد و بررسی تفسیر شارحان نهج‌البلاغه از عبارت "هَیْهَاتَ عِلْمٌ مَخْزُونٌ" خطبه 149

Abstract

علم امام نسبت به وقایعی که در آینده اتفاق می‌افتد، مورد بررسی و دیدگاه‌های مختلف قرار گرفته است. اگر گفته شود امام اطلاعی ندارد، چگونه ممکن است چنین فردی پیشوایی امت را پذیرفته و طبق ادعای شیعه همه مسلمانان بر اساس حدیث ثقلین باید از ایشان پیروی کنند؛ و اگر گفته شود امام اطلاع از آینده و حوادث آن را دارد، پس چرا نمی‌تواند از مرگ خویش و شهادتش جلوگیری نماید؟ درحالی‌که در خطبه‌های مختلف از حوادث آینده خبر داده است و به‌صراحت اعلام می‌نماید، قبل از این‌که مرا از دست دهید از من بپرسید، در خطبه 149 که پس از ضربت خوردن، از آن حضرت نقل‌شده است چنین دانشی را نفی می‌کند، از این‌رو در میان شارحان نهج‌البلاغه دو دیدگاه مختلف در نفی و اثبات علم آن حضرت به کیفیت شهادت خویش مطرح‌شده است. در این مقاله تلاش شده با روش استنادی تحلیلی ضمن پذیرش علم علی (ع) به همه امور از جمله جزئیات شهادت، توجیهات مختلف درباره عبارت "کَمْ أَطْرَدْتُ الْأَیَّامَ أَبْحَثُهَا عَنْ مَکْنُونِ هَذَا الْأَمْرِ فَأَبَى اللَّهُ إِلَّا إِخْفَاءَهُ هَیْهَاتَ عِلْمٌ مَخْزُونٌ" را مطرح و ضمن نقد هر یک از آن‌ها به این نتیجه برسیم که بایستی پاسخ دیگری را جستجو کرد. امام چون الگوی مسلمانان است باید همچون ایشان عمل کند و چون عموم مسلمانان نسبت به آینده علم ندارند و از حوادثی که اتفاق می‌افتد باخبر نیستند، او نیز بایستی رفتار عادی داشته باشد؛ اما نکته‌ی مهم اینجا است که آنچه امام انجام می‌دهد با علم او نیز مطابقت پیدا می‌کند. بر این اساس باید این تعبیر آن حضرت را برای عموم مردم دانست که هر چه تلاش کنند تا از زمان مرگ و مکان آن اطلاع یابند، بی‌فایده باشد.