تحلیل ساختارِ ارتباطی و کارکردی محوطه‌ی چیابور؛ استقرارگاهی از دوره‌ها‌ی اشکانی-ساسانی در دشت رومشگان، لرستان

Abstract

محوطه‌ی چیابور با مساحتی بیش از ۱۵۰ هکتار، در بخش مرکزیِ شهرستان رومشگان (غرب لرستان) قرار دارد. این محوطه، متشکل از یک تپه‌ی وسیع به‌نام «چیابور» و شماری استقرار پیرامونی است که با توجه به شباهتِ مواد فرهنگی، موقعیت شکل‌گیری و فاصله‌ی نزدیک آن‌ها نسبت به‌هم، در طی دوره‌ها‌ی اشکانی-ساسانی احتمالاً به‌لحاظ سازمان‌بندی فضایی و زمانی یک محوطه‌ی واحد را تشکیل می‌داده‌اند؛ که می‌توان برای هرکدام از آن‌ها نقش و کارکرد خاصی در بافت این محوطه قائل شد. یافته‌ها باستان‌شناختی محوطه‌ی چیابور و مطالعه‌ی آن در بافت منطقه‌ای نشان می‌دهد که حیات این محوطه از دوره‌ی اشکانی آغاز شده و در طی دوره‌ی ساسانی بر رونق و اهمیت آن به‌طور نسبی افزوده شده است. هدف پژوهش حاضر که بر مبنای بررسی میدانی و مطالعات کتابخانه‌ای صورت گرفته است، پاسخ‌گویی به این پرسش است که با توجه به شواهد باستان‌شناختی موجود چه ارتباطِ ساختاری و کارکردی می‌توان بین بخش‌های مختلف محوطه‌ی چیابور برقرار کرد و هر کدام از این اجزاء چه نقش و جایگاهی در بافت سکونتگاهی محوطه‌ی مذکور داشته‌اند؟ یافته‌های تحقیق و شواهد موجود باستان‌شناختی نشان از آن دارد که محوطه‌ی چیابور در دوره‌های اشکانی-ساسانی از یک محوطه‌ی مرکزی به‌همراه تعدادی سازه‌ی نظامی و یک بخش صنعتی تشکیل شده است. با توجه به وسعت زیاد تپه چیابور و تنوع و اهمیت یافته‌های فرهنگی آن (قطعات سفال، اشیاء سنگی، بقایای ساقه و پایه‌ستون‌های شکسته و سالم) نسبت به محوطه‌های پیرامون، می‌توان این تپه را به‌عنوان محوطه‌ی مرکزی یا حاکم‌نشین درنظر گرفت که به‌وسیله‌ی سه سازه‌ی نظامی موسوم به تُل‌خندق‌های مَمِه‌جو، رَشی و اِلفَت محافظت می‌شده است؛ همچنین وجود جوش کوره و بقایای معماری مرتبط با آن در تپه دَرگاوَه، این مکان را به‌عنوان بخش صنعتیِ محوطه‌ی چیابور معرفی می‌کند.