مطالعه تطبیقی سفال‌ لپویی چهارمحال و بختیاری با شمال فارس بر اساس روش پتروگرافی

Abstract

دوره‌ی لپویی یکی از مراحل فرهنگی پیش‌ازتاریخ زاگرس جنوبی است که نخستین‌بار «مک‌کان» و «لانگزدورف» در کاوش‌های تل باکون، در لایه‌ی سطحی باکون الف آن‌را معرفی کردند. اما این «لویی واندنبرگ» بود که اولین‌بار عنوان لپویی را به‌کار برد. سفال لپویی در بررسی «سامنر» در حوضه‌ی رود کُر به فراوانی به‌دست آمده است. از طرفی سفال‌ لپویی در کوهستان‌های چهارمحال‌وبختیاری نیز در کمیّت و کیفیّت بالایی مشاهده شده است. این سوال مطرح می‌شود که ارتباط بین سفال‌های لپویی این دو منطقه به چه‌صورت بوده است؟ بنابراین پژوهش حاضر تعداد 17 قطعه سفال لپویی متعلق به چهار محوطه در چهارمحال‌وبختیاری را با 7 نمونه سفال مربوط به محوطه‌های تپه لپویی و تل باکون از حوضه‌ی رود کُر به روش پتروگرافی مقایسه می‌کند تا وجه اشتراک و افتراق این نمونه‌ها را مورد بررسی قرار دهد. از طرفی کوهستان‌های چهارمحال‌وبختیاری زیستگاه مناسب کوچ‌روی را که مورد توجه بانیان فرهنگ لپویی بوده، فراهم آورده است. درواقع وجود دشت‌های میان‌کوهی و کوهپایه‌های غنی آن شرایط مطلوبی را برای حرکات گلّه فراهم می‌آورد که به این مورد باید منابع آبی فراوان در این منطقه را نیز اضافه کرد که از دیرباز مورد توجه عشایر واقع شده است؛ اما مطالعات پتروگرافی صورت‌گرفته بر روی نمونه‌های سفالی به‌صورت علمی این حرکات کوچ‌روی را بررسی می‌کند. درنهایت با توجه به تشابهات بافت سفال، مواد پُرکننده، تحلیل فضای خالی و دمای پخت، می‌توان نتیجه گرفت که دانش ساخت سفال لپویی تحت‌تأثیر حرکات کوچ‌روی به مرزهای شمالی این فرهنگ منتقل شده است و مردمان ساکن در حوزه‌ی جغرافیای امروزی چهارمحال‌وبختیاری اقدام به ساخت سفال لپویی کرده‌اند که این در اختلاف جزئی برخی از نمونه‌های منطقه با شمال فارس قابل توجیه است؛ از طرف دیگر، میزان تشابه برخی نمونه‌های محوطه‌های جنوبی چهارمحال‌وبختیاری با محوطه‌های فارس به حدی است که وارداتی بودن آن‌ها را یادآور می‌شود.