فرهنگ دالما در دشت همدان بخشی از نتایج کاوش لایه شناختی تپه تازه کند در همدان

Abstract

پژوهش‌های میدانی زیادی وجود آثار دالمایی را در مناطق گسترده‌ای از شمال‌غرب ایران، زاگرس‌مرکزی و شمال بین‌النهرین نشان می‌دهد؛ در این میان، منطقه‌ی همدان با وجود این‌که همواره بخشی از این گستره به‌شمار می رود، به‌عنوان یک مرکز شایان توجه در دوران تاریخی، کمتر مورد توجه باستان‌شناسان پیش از تاریخی قرار گرفته است. با شناسایی و مطالعه‌ی تپه‌ی تخریب شده‌ی «تازه‌کند» (حسام آباد) در روستایی به‌همین نام، طی یک پروژه‌ی لایه‌شناختی با پنج گمانه‌ی آزمایشی و همچنین سایر محوطه‌های دالمایی شناسایی شده در دشت همدان و غنای یافته‌های سفالی آن‌، حضور پُررنگ فرهنگ دالما در این منطقه کاملاً مشهود است. این فرهنگ که در فازهای متأخر بیشتر به‌شکل ادغام با سبک‌های محلی دیده می‌شود؛ در تپه‌ی تازه‌کند نیز همین شیوه با رویکرد یکجانشینی طولانی به‌چشم می‌خورد. پیکره‌ی اصلی این محوطه، شامل آثاری از دوران مس‌و‌سنگ میانی است که دربردارنده‌ی فازهای متمایز گودین X ،IX است که لایه‌های فوقانی آن، شامل انباشت‌ها و پرشدگی‌هایی است که تلفیقی از سفال‌های منقوش سه‌گابی و دالما است. در فاز آغازین، یعنی فاز دالما علاوه‌بر نهشته‌ها و دورریزها و سفالینه‌های شاخص از جمله سفال‌هایی با نقش نیشگونی، بقایای دیواری خشتی نیز شناسایی شد. وجود این محوطه در دشت همدان به‌همراه سایر محوطه‌های شناسایی شده در این دشت، می‌تواند یک چشم‌انداز فرهنگی از فرهنگ دالما در همدان تعریف کند. در این مقاله، سعی شده تا با ارائه‌ی بخشی از نتایج کاوش در این محوطه و اشاره‌ای به سایر محوطه‌های دالمایی شناسایی شده در همدان، پراکندگی فرهنگ دالما در این دشت‌ها مورد مطالعه قرارگیرد؛ چراکه این دشت‌های کوچک و نسبتاً مسطح در کرانه‌های الوند، همواره مورد توجه کانون‌های جمعیتی دوران روستانشینی بوده و با توجه به ساختار زیست‌محیطی آن در شکل‌گیری استقرارهای نیمه‌دائم فرهنگ دالما مؤثر بوده است.