بررسی نظام پیمون در معماری هخامنشی: مطالعه ی موردی کاخ آپادانا و صد ستون1

Abstract

دوره‌ی هخامنشی یکی از اعصار طلایی فرهنگ و تمدن ایرانی است که در آن هنر و معماری اعتلا پیدا می‌کند. در این دوره‌ی معماری هخامنشی با تکیه‌بر میراث سایر تمدن‌های باستان، به ترکیبی نوین و پیشرفته در استفاده از پیمون دست‌یافت که پیش از آن، هرگز مشاهده نشده بود؛ و آن مشتمل‌بر استفاده از شبکه‌بندی پنهان و خشت به‌عنوان پیمون است. متأسفانه ابهامات اساسی در ارتباط با شکل‌گیری و سیر تحول و تغییرات پیمون معماری دوره‌های مختلف تاریخی ایران وجود دارد. تمرکز این پژوهش برروی مطالعه‌ی روشمند نظام پیمون در معماری هخامنشی تخت‌جمشید است. روش تحقیق این پژوهش توصیفیِ تاریخی-تحلیلی است که جمع‌آوری اطلاعات آن با استفاده از اسناد و نقشه‌های کتابخانه‌ای، مشاهده و ثبت میدانی و روش تحلیل و آنالیز اطلاعات هم به کمک نرم‌افزار مَتلب و اتوکد صورت گرفته است. این پژوهش در راستای پاسخ به پرسش‌هایی هم‌چون: مبانی شکل‌گیری نظام پیمون هخامنشی، میزان تأثیرپذیری معماری این دوره از نظام‌های رایج پیمون و بررسی پیمون رایج در دو کاخ آپادانا و صدستون می‌باشد. نتایج حاصل از بررسی‌ها، نشان می‌دهد که اساس نظام پیمون هخامنشی بر پایه‌ی پیمون خشتی و ابعاد استاندارد خشت‌های متداول این دوره (13×33×33 سانتی‌متری) شکل‌گرفته است؛ همچنین، این نظام تحت‌تأثیر نظام پیمون خشتی رایج در بابل و نیز متأثر از واحدهای اندازه‌گیری طول در یونان بوده است. پیمون رایج در این دو کاخ «ذراع شاهی» و «ذراع» است که در ارتباط مستقیم با کاربری کاخ‌ها مورد استفاده بوده است. نظام پیمون در معماری تخت‌جمشید سنتی ترکیبی از پیمون خشتی بابلی و واحدهای اندازه‌گیری یونانی است. این نظام به کمک روش شبکه‌بندی مصری برروی پلان اجرا شده است و سنتی کاملاً ترکیبی، اما مستقل از سایر نظام‌های پیمون است.برآیند این تحقیق، هرگونه مطالعات پیشین در زمینه‌ی پیمون هخامنشی توسط مایکل رف و فردریش کرفتر را مردود می‌شمارد.