منشأیابی ابزارهای ابسیدینی محوطه های پیش ازتاریخ دشت خوی براساس آنالیز فلورسانس اشعه ی ایکس (XRF)

Abstract

با توجه به اهمیت ابزارهای سنگی و به‌خصوص ابزارهای ابسیدینی به‌جای مانده از دوران پیش‌ازتاریخ و کمبود مطالعه برروی منابع ابزارهای ابسیدینی در شمال‌غرب ایران، این پژوهش درنظر دارد تا به منشأیابی ابزارهای ابسیدینی 9 محوطهی پیش‌ازتاریخ دشت خوی بپردازد. با توجه به ساختار شیمیایی اُبسیدین قابل‌منشأیابی بوده و از طریق آن می توان تجارت های دوربرد و چگونگی مبادلات اقوام پیش از تاریخ را در بخش های مختلف غرب آسیا که مورد نظر این تحقیق است، بازسازی نمود. از آنجایی که تنها معادن ابسیدینِ شناسایی شده در غرب آسیا، در نواحی آناتولی و قفقاز مستقر است و برخی نمونه های به‌دست آمده از نواحی دیگر، به خصوص ایران به‌دلیل عدم مطالعات منشأیابی و شناسایی منابع اصلی و دیگر معادن بومی موجود تاکنون به صورت مجهول باقی مانده اند، در این پژوهش سعی بر آن است تا با آنالیز نمونه های به‌دست آمده از محوطه های پیش ازتاریخ دشت خوی، به قسمتی از ابهامات موجود در زمینه ی منشأیابی ابسیدین در شمال غرب ایران از جمله پرسش‌هایی نظیر این که، منشأ اصلی ابزارهای ابسیدینی محوطه‌های پیش ازتاریخی دشت خوی از کدام منابع تأمین می شده است؟ و آیا معدن سیونیک و میدان داغ منبع اصلی تأمین ابسیدین منطقه بوده است یا خیر؟ و چرایی استفاده از این منابع اصلی پاسخ داده شود. مطالعات انجام شده در این پژوهش به روش تجربی-آزمایشگاهی است که به صورت انجام آنالیزهای علمی (با روش XRF) برروی نمونه های برداشت شده حاصل از بررسی های میدانی انجام شده است. به‌دلیل سرعت بالای آنالیز عنصری، روش آنالیز فلورسانس اشعه ی ایکس XRF برروی 38 نمونه ی ابسیدین محوطه های دشت خوی انجام پذیرفت و روشن ساخت که از کدام منابع به صورت غالب در هر محوطه استفاده شده و منبع عرضه‌کننده ی ابسیدین در هر یک از محوطه ها و در هر دوره کدام منابع هستند. همچنین این پژوهش نشان داد که نمونه های ابسیدین مورد آنالیز، از 9 معدن متفاوت به‌دست آمده اند که عبارتنداز: میدان داغی، سیونیک، ساخونیات، سوپحان‌داغ، قوتانسر، آرتنی، تندورکداغ و نمرودداغ و تنها یکی از معادن ناشناخته است. براساس نتایج حاصله از داده های تحقیق می توان گفت؛ معدن میدان داغی با 15 نمونه و سپس معدن سیونیک با 8 نمونه، منابع اصلی تأمین ابسیدین محوطه های پیش ازتاریخ دشت خوی بوده اند. نتایج حاصل از منشأیابی نهایی ابسیدین های دشت خوی نشان‌دهنده ی شبکه ای گسترده از تجارت فرامنطقه ای در دوران مس وسنگ و مفرغ شمال غرب ایران با شرق آناتولی و منطقه ی قفقاز است.