محوطه‌ها و استقرارهای پارتی شمال و شمال غربی استان لرستان.

Abstract

شهرستان‌های سلسله و دلفان در شمال و شمال‌غربی استان لرستان، از نظر فراوانی و پراکندگی محوطه‌ها و بقایای مربوط به دوره‌ی پارتی دارای اهمیت ویژه‌ای هستند. منطقه‌ی مورد مطالعه در حدفاصل کوه‌های سفیدکوه و گرین واقع‌شده است که بخشی از زاگرس‌مرکزی به‌حساب می‌آید و سیمای محیطی آن شامل دره‌ها، دشت‌‌های میان‌کوهی و کوهستانی با مساحتی بالغ‌بر 4000 کیلومترمربع است. در نتیجه بررسی باستان‌شناختی و براساس داده‌های سطحی درمجموع تعداد 519 اثر و مکان باستانی از دوره‌ی پارینه‌سنگی تا دوره‌ی اسلامی متأخر در این منطقه شناسایی شد که تعداد 307 محوطه از آن‌ها دارای بقایایی از دوره‌ی پارتی بودند. تاریخ‌گذاری این محوطه‌‌ها عموماً براساس داده‌های سفالی (کلینکی، منقوش، لعاب‌دار و ساده‌ی معمولی) انجام‌گرفته است و نتایج به‌دست آمده از بررسی‌های باستان‌شناختی به افزایش استقرارهای پارتی و نیز شیوه‌های گوناگون معیشتی آن‌ها اشاره دارد که با کاوش در محوطه‌های کلیدی می‌توان مدارک بسیار مهمی را برای بازسازی معیشت اقتصادی و شیوه‌ی زندگی ساکنان آن‌ها به‌دست آورد. روش پژوهش در این مقاله به‌صورت میدانی، شاملِ بررسی سیستماتیک منطقه‌ی مورد مطالعه در نمونه‌برداری مواد فرهنگی، و همچنین در مطالعات کتابخانه‌ای استفاده از گزارش‌ها، کتب و مقالات منتشر شده در زمینه‌ی استقرارهای دوره‌ی اشکانی است. علاوه‌بر این، در این مقاله سعی شده است به پرسش‌هایی از قبیل؛ نحوه‌ی پراکنش استقرارها در دوره‌ی پارتی در این مناطق چگونه بوده است؟ دلایل افزایش استقرارهای پارتی نسبت به دوره‌های قبل و بعد از آن در این مناطق چه می‌تواند باشد؟ علت فقدان استقرارگاه‌های بزرگ مربوط به دوره‌ی پارتی در این مناطق را چگونه می‌توان توجیه کرد؟ پاسخ داده شود. با مطالعات انجام‌شده در طی بررسی مشخص گردید پارتیان در این مناطق حضوری مستمر و پُررنگ داشته‌اند و بیشتر استقرارهای مربوط به این دوره به‌شکل واحدهای روستایی نسبتاً کوچک بوده‌اند و شواهدی از مراکز شهری شناسایی نشد گرچه فقدان این‌گونه استقرارها را می‌توان باوجود استقرارگاه‌های بزرگتری در سایر مناطق زاگرس‌مرکزی توجیه نمود. افزایش محوطه‌ها در دوره‌ی پارتی در این منطقه هم می‌تواند نشانگر تغییرات جمعیتی یا تغییر الگوی پراکنش استقرارها نسبت به دوره‌های قبل و حتی بعد از این دوره باشد.