محوطه چهارروستایی: شواهدی از دوره باکون در سواحل شمالی خلیج فارس

Abstract

با توجه به محدود بودن مطالعات باستان‌شناختی سیستماتیک و عدم شناخت تحولات فرهنگی سواحل شمالی خلیج‌فارس از دوران پیش‌ازتاریخ تا معاصر، انجام بررسی باستان‌شناختی ضروری است. محوطه‌های دوره‌ی پیش‌ازتاریخی اندکی در استان بوشهر و به‌صورت کلی در سواحل شمالی خلیج‌فارس شناسایی و مورد پژوهش‌های باستان‌شناختی قرار گرفته‌اند. محوطه‌ی چهارروستایی در شهرستان گناوه، یکی از معدود محوطه‌های پیش‌ازتاریخی شناسایی و کاوش شده در استان بوشهر که نخستین فصل کاوش‌های باستان‌شناختی این محوطه در خرداد 1391 صورت پذیرفت. در این مقاله سعی گردید با معرفی و تحلیل یافته‌های حاصل از کاوش این محوطه در ابتدا تاریخ‌گذاری برای این محوطه صورت پذیرد، همچنین ساختارهای اقتصادی و اجتماعی ساکنان محوطه در طول دوران استقراری مشخص گردد، سپس جایگاه آن در برهمکنش‌های منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای حوزه‌ی گسترش فرهنگ باکون تبیین گردد. نتایج به‌دست‌آمده گویای استقراری از هزاره‌ی پنجم ‌قبل‌ازمیلاد و کاملاً قابل‌مقایسه با فرهنگ باکون میانی در این بخش از کرانه‌های شمالی خلیج‌فارس است. با توجه به کاوش‌های صورت گرفته و هم‌چنین پراکندگی سفال‌ها بر سطح، می‌توان چهارروستایی را استقراری فصلی و موقت مربوط به نیمه‌ی اول هزاره‌ی پنجم پیش‌ازمیلاد و مردمانی دانست که در فصول سرد از حوزه‌ی فرهنگی فارس به این منطقه کوچ می‌کرده‌اند. با توجه به پراکندگی مواد فرهنگی، احتمالاً در این محوطه گروه‌های به‌صورت واحدهایی که در یک زمان ولی با فواصلی باهم زندگی می‌کرده‌اند؛ همان‌گونه که امروزه در وارگه‌های عشایری مشاهده می‌شود، استقرار داشته‌اند. امروزه نیز استان بوشهر محل قشلاق ایل قشقایی بوده، به‌طوری‌که در موسوم قشلاق، این عشایر در تمامی نواحی استان بوشهر و در موسوم ییلاق در استان فارس مستقر می‌شوند.